Bài soạn siêu ngắn: Ca dao than thân, yêu thương tình nghĩa - Ngữ văn lớp 10

a. Hai lời than thân này đều có hình thức mở đầu là cụm từ "thân em như…." kèm theo một âm điệu ngậm ngùi, xót xa. Đây là lời của cô gái đang trong độ tuổi xuân thì, khao khát hạnh phúc nhưng không tự quyết định được cuộc đời của mình => số phận chung của người phụ nữ phong kiến
b.

• Bài ca dao 1 mở đầu bằng “Thân em như…’’ với âm điệu xót xa, bùi ngụi là lời than thân của người phụ nữ trong xã hội phong kiến xưa. “tấm lụa đào’’ – hình ảnh ẩn dụ cho vẻ đẹp và phơi phới tuổi xuân – nhưng họ mang thân phận phụ thuộc, không thể tự quyết định hạnh phúc của mình => họ xót xa cho thân phận, và lo lắng cho tương lai của mình (biết vào tay ai)
• Bài ca dao 2 là sự tự ý thức rõ hơn, và ở đây được nhấn mạnh đến giá trị thực của người con gái. "Ruột trong thì trắng / vỏ ngoài thì đen" chính là những phẩm chất, tính nết tốt đẹp trong người con gái. Bài ca là lời mời mọc da diết của cô gái thể hiện khát khao mong muốn được khẳng định cái chân giá trị, cái vẻ đẹp của mình.

a. Bài ca dao không mở đầu bằng: Trèo lên cây khế nửa ngày... (dùng lối đưa đẩy, gợi cảm hứng từ một sự việc bên ngoài). Lối mở đầu này cũng đã thành môtíp trong ca dao: Trèo lên cây bưởi hái hoa..., Trèo lèn cây gạo cao cao... thường được dùng trong trường hợp người con trai thất tình, lỡ duyên.
Từ "Ai" ở đây là đại từ, có thể là cha mẹ hai bên ngăn cản, là những hủ tục phong kiến,hay có khi là chính người tình… Câu ca như lời trách móc, vì lí do nào đó khiến tình duyên đôi lứa lỡ dở trở thành nỗi chua xót dành cho người ở lại
Trong ca dao, mô típ dùng từ “ai” để chỉ các thế lực ép gả hay cản ngăn tình yêu nam nữ xuất hiện nhiều lần, ví như:

Ai làm cho bướm lìa hoa
Cho chim xanh nỡ bay qua vườn hồng.
Ai đem con sáo sang sông
Để cho con sáo sổ lồng bay cao

b. Câu hỏi tu từ bật ra như lời ai oán, xót xa cho số phận. Tình duyên không thành nhưng tình nghĩa của người con trai vẫn trước sau không thay đổi. Tình nghĩa đó được ví như mặt trời, mặt trăng, các vì sao từ xưa đến nay vẫn thế.

• Nhân vật trữ tình đã lấy hình ảnh thiên nhiên, vũ trũ là cái to lớn, vĩnh hằng để nói lên tình nghĩa con người bền vững, thủy chung.
• Dẫu không đến được với nhau, tình yêu của chàng trai dành cho cô gái vẫn vẹn tròn và một lòng chờ đơi: “Ta như sao Vượt chờ trăng giữa trời’’ => Sao Vượt chờ trăng nhưng trăng và sao Vượt chẳng bao giờ gần nhau được => cũng như tình cảm chàng trai: mỏi mòn chờ đợi, cô đơn vì ngóng trông => một tình cảm cũng thật cao đẹp.  Câu thơ như lời nhắn nhủ với người mình yêu, dù khó khăn, nhiều trở ngại nhưng tình cảm vẫn son sắt thủy chung.

• Uớc mong của đôi lứa được ở gần nhau là ước mơ chính đáng. Ca dao đã thể hiện ước mong đó một cách sâu sắc, duyên dáng.
• Chiếc cầu - dải yếm đích thực là cái cầu tình yêu trong ca dao do người con gái bắc cho người yêu mình trong sự ràng buộc hà khắc của lễ giáo phong kiến xưa. Nó táo bạo, mãnh liệt nhưng đằm thắm, đầy nữ tính bởi nó là cái dải yếm, cái vật cụ thể mềm mại luôn luôn quấn quýt bên thân hình người con gái: nó chính là người con gái!
• Trong nhiều câu ca dao, đôi lứa cũng thể hiện mong muốn gắn bó một cách tế nhị, sâu sắc như thế.  Đó là những cây cầu tình yêu độc đáo và đẹp nhất, và chỉ có tư duy nghệ thuật dân gian thì mới sáng tạo ra được một cái cầu như thế.

• . Gừng có vị cay nồng nhưng thơm, muối có vị mặn đậm đà => biểu trưng cho hương vị của tình người trong cuộc sống - tình nghĩa thủy chung gắn bó sắt son.

• Câu bát được cải biến thành 13 tiếng, nhịp thơ kéo dài càng làm tăng tính chất khẳng định về sự thủy chung son sắt của tình nghĩa vợ chồng và cũng là một sự luyến láy tạo ra tính nhạc cho câu.
• "Ba vạn sáu nghìn ngày" là một trăm năm => chỉ một đời người => chẳng bao giờ xa cách, chẳng có gì chia lìa tình nghĩa vợ chồng.
• "gừng","muối" còn là những khó khăn trong cuộc sống vợ chồng cùng trải qua => nhấn mạnh tình nghĩa vợ chồng.

Những biện pháp nghệ thuật mà ca dao thường sử dụng:

•  Sự lặp lại mô thức mở đầu bài ca: Thân em như..., AI làm, Chiều chiều…
• Những hình ảnh trở thành biểu tượng trong ca dao: Cái cầu, bến nước, con thuyền, tấm khăn, ngọn đền, gừng cay - muối mặn,...
• Hình ảnh so sánh,ẩn dụ, nhân hóa lấy từ trong cuộc sống đời thường: tấm lụa đào..., củ ấu gai...
• Thời gian và không gian nghệ thuật có sức gợi cảm,\
• Thể thơ lục bát; lục bát biến thể; thể vãn bốn; song thất lục bát (biến thể).Các mô típ thời gian li biệt, không gian xa xôi cách trở, về tình yêu bị ngăn cách...
• Thể thơ: lục bát là thể thơ phổ biến nhất. Ngoài ra, còn có lục bát biến thể, vãn bối (4 chữ), song thất lục bát (có cả biến thể).

1. Thân em như hạt mưa rào
Hạt rơi xuống giếng hạt vào vườn hoa.

2. “Thân em như hạt mưa sa
Hạt vào đài các hạt ra ruộng cày’’

3.  “Thân em như giếng giữa đàng
Người khôn rửa mặt, người phàm rửa chân’’

4. “Thân em như cá trong lờ
 Hết phương vùng vẫy không biết nhờ nơi đâu’’

5. Thân em như trái bần trôi
Gió dập sóng dồi biết tấp vào đâu
 
6.  "Thân em như quả xoài trên cây
Gió đông gió tây nó nam gió bắc
Nó đánh lúc la lúc lắc trên cành
Một mai rụng xuống biết vào tay ai?’’

7. “Thân em như hạt cau khô
Kẻ thanh tham mỏng, người khô tham dày’’.

• Ba câu ca dao đầu là lời than về thân phận người con gái trong xã hội cũ, họ không được quyền tự do chọn lựa tình yêu, hạnh phúc cho mình. Tất cả là dựa vào số phận, may mắn hay khổ đau.
• Câu 4,5 nói về số phận nhỏ bé, tội nghiệp của người con gái trước những sóng gió, phong ba của cuộc đời.
• Câu 6,7 là lời than của người phụ nữ khi giá trị và vẻ đẹp của họ không được người đời quan tâm và trân trọng.