Bài soạn siêu ngắn: Chọn sự việc, chi tiết tiêu biểu trong bài văn tự sự - Ngữ văn lớp 10

I. Khái niệm

1. “Tự sự (kể chuyện) là phương thức trình bày một chuỗi các sự việc, sự việc này dẫn đến sự việc kia, cuối cùng dẫn đến một kết thúc, thể hiện một ý nghĩa”

2. Mỗi sự việc có thể có nhiều chi tiết. Chi tiết là “tiểu tiết của tác phẩm mang sức chưa lơn về cảm xúc và tư tưởng”.

Chọn sự việc, chi tiết tiêu biểu là khâu quan trọng trong quá trình viết hoặc kể lại một câu chuyện.

II. Cách chọn sự việc, chi tiết tiêu biểu

1. Đọc lại Truyện An Dương Vương và Mị Châu - Trọng Thủy, cho biết:...

Trả lời:

a) Tác giả dân gian kể về chuyện:

• Công cuộc xây dựng và bảo vệ đất nước của ông cha ta.
• Tình vợ chồng chung thủy giữa Mị Châu và Trọng Thủy.
• Tình cảm cha con giữa An Dương Vương và Mị Châu.

b)

• Có thể coi đó là một sự việc và chi tiết tiêu biểu trong câu chuyện này.

=> Hai chi tiết có ý nghĩa như một bản lề để nối kết phần trước và phần sau của câu chuyện đồng thời cũng tạo ra tính logic cho câu chuyện ấy.

• Nếu như bỏ hoặc không kể chi tiết Mị Châu rắc lông ngỗng, câu chuyện chắc chắn sẽ không thể tiếp nối được vì chi tiết ấy chính là tiền đề, cơ sở cho những sự việc tiếp theo của câu chuyện.

2. Tưởng tượng người con trai lão Hạc (nhân vật chính trong truyện ngắn Lão Hạc của Nam Cao) trở về làng vào một hôm sau Cách mạng tháng Tám 1945 như sau:...

Trả lời:

• Sự việc diễn ra: Người con trai của Lão Hạc quay trở lại nhà và tìm đến ông giáo, rồi sau đó được nghe ông giáo kể lại về mọi chuyện.
• Các chi tiết:

• Sự thay đổi của ông giáo sau bao nhiêu năm tuy ông đã già đi nhiều, nhưng tinh thần của ông lại lạc quan, đổi mơi hơn trước.
• Ông nghe người con trai của Lão Hạc kể về chuyện anh đã từng trải qua, và ông rất xúc động kể về cái chết của cha anh ta.
• Ông giáo đưa anh đến viếng mộ người cha, khung cảnh xung quanh lạnh lẽo, u buồn.
• Người con trai nghẹn lòng, xúc động “anh thắp hương cúi đầu trước mộ cha, đôi mắt đỏ hoe, miệng mếu máo như muốn khóc…” cũng như nỗi day dứt khi biết người cha già vì mình hi sinh cả cuộc đời cũng như tính mạng.
• Ông giáo cũng ngấn ướt lệ.

3. Từ những việc làm trên, anh (chị) hãy nêu cách chọn sự việc, chi tiết tiêu biểu trong bài văn tự sự.

Trả lời:

Các bước:

• Xác định đề tài, chủ đề câu chuyện.
• Dự kiến cốt truyện ( các sự việc tiêu biểu ).

• Cốt truyện truyền thống, thường gồm các phần: Trình bày, khai đoạn (thắt nút), phát triển, đỉnh điểm (cao trào) và kết thúc (mở nút).
• Cốt truyện phóng khoáng kiểu hiện đại: Là cốt truyện không theo lôgíc kể trên, có thể đảo lộn hoặc thiếu một phần nào đó hoặc có loại tự sự mà không có… chuyện (chỉ miêu tả những dòng cảm xúc).

• Triển khai các sự việc bằng các chi tiết chọn lọc, tiêu biểu

[Luyện tập] Bài tập 1: Đọc văn bản sau và trả lời câu hỏi (Theo dõi bài đọc SGK) a. Khi kể lại chuyện này, có người định bỏ sự việc hòn đá xấu xí được xác định là rơi từ vũ trụ xuống. Có làm như thế được không, vì sao ? b. Có thể rút ra bài học gì về cách lựa chọn sự việc và chi tiết tiêu biểu khi viết bài văn tự sự (hoặc kể chuyện)?

Trả lời:

a. Sự việc “hòn đá xấu xí được xác định là rơi từ trên vũ trụ xuống’’ là một sự việc quan trọng, không thể lược bỏ được. Chi tiết này có vai trò chuẩn bị cho sự việc ở phần kết thúc đoạn, góp phần miêu tả diễn biến tâm trạng của nhân vật và làm sáng rõ chủ đề của văn bản.

b. Khi lựa chọn sự việc và chi tiết tiêu biểu để kể chuyện hoặc để viết bài văn tự sự cần cân nhắc kĩ càng và thận trọng

• Các sự việc chi tiết được chọn, phải đảm bảo yêu cầu về sự quan trọng và nổi bật, phải góp phần dẫn dắt cốt truyện, phải tô đậm tính cách của nhân vật, tạo ra sự hấp dẫn và tập trung vào chủ đề của bài văn.
• Chọn lọc và tìm ra được những sự việc và chi tiết đắt giá để tạo nên sự cuốn hút cho câu chuyện, thể hiện được rõ nhất tính cách nhân vật, làm nổi lên chủ đề tư tưởng của câu chuyện.

[Luyện tập] Bài tập 2: Đọc đoạn trích Uy-lít-xơ trở về (Trích Sử thi Ô-đi-xê), anh (chị) hãy cho biết: Hô-me-rơ kể chuyện gì? Ở phần cuối đoạn trích, tác giả đã chọn một sự việc quan trọng, đó là sự việc gì, được kể bằng những chi tiết tiêu biểu nào? Có thể coi đây là thành công của Hô-me-rơ trng nghệ thuật kể chuyện được không? Vì sao?

Trả lời:

• Đoạn văn “ Uylitxơ trở vể” kể về cuộc gặp mặt của Uy-lít-xơ với người vợ sau hai mươi năm xa cách.
• Trong phần cuối đoạn trích, Hô-me-rơ đã chọn sự việc Pê-nê-lốp thử chồng bằng bí mật của chiếc giường.

• Sự việc này có các chi tiết tiêu biểu : Pê-nê-lốp nhờ nhũ mẫu khiêng giường ra khỏi phòng. Uy-lít-xơ giật mình hỏi lại, sau đó nói rõ đặc điểm của chiếc giường mà chỉ có hai vợ chồng mới biết. Nhờ vậy, Pê-nê-lốp nhận ra chồng trong niềm xúc động nghẹn ngào.
• Trong sự việc này các chi tiết tiêu biểu là các chi tiết miêu tả chiếc giường đặc biệt (gian phòng của hai vợ chồng được xây quanh cây cảm lãm, gốc cây được đẽo thành một chiếc chân giường làm thành chiếc giường bất di bất dịch…). Đoạn kể này có thể coi là một thành công trong nghệ thuật kể chuyện sử thi của Hô-me-rơ. Nó độc đáo, bất ngờ và lôgíc bởi nó làm tô lên vẻ đẹp tính cách và phẩm chất của các nhân vật sử thi. Lối kể này cũng tạo ra sự hấp dẫn li kì. Vì thế mà nó lôi cuốn, giục giã tính tò mò và sự quan tâm khám phá của người đọc.