Bài soạn lớp 12: Nguyễn Đình Chiểu, ngôi sao sáng trong văn nghệ của dân tộc

Tìm hiểu chung tác phẩm

• Tác giả:
• Phạm Văn Đồng 1906 – 2000
• Là một nhà cách mạng lớn của nước ta trong thế kỉ XX.
• Còn là một nhà giáo dục tâm- huyết và một nhà lí luận văn hóa văn nghệ. 
• Ông có nhiều tác phẩm quan trọng về văn học nghệ thuật.
• Tác phẩm:
• Hoàn cảnh ra đời: Nhân kỉ niệm 75 năm ngày mất của Nguyễn Đình Chiểu (1888 - 1963), đăng trên Tạp chí Việt Nam số tháng 7-1963. Bài văn được viết giữa lúc cuộc chiến đấu chống Mỹ cứu nước đương diễn ra sôi nổi ở quê hương Nguyễn Đình Chiểu.

=> Nhằm cổ vũ phong trào yêu nước đang dấy lên mạnh mẽ

• Thể loại: Văn nghị luận
• Nhằm phát biểu tư tưởng, tình cảm, quan điểm về một số vấn đề nào đó (chính trị, văn học, đạo đức, lối sống …).
• Bố cục, lập luận chặt chẽ, lí lẽ sắc sảo, dẫn chứng xác đáng, lời văn hùng hồn, gợi cảm.
• Bố cục gồm 3 phần: 
• Phần 1: từ “Ngôi sao NĐC … cách đây 100 năm” ( luận điểm xuất phát).

=> cách nhìn mới mẻ về thơ văn NĐC.

• Phần 2: từ “NĐC là 1 nhà thơ yêu nước … Lục Vân tiên” ( luận điểm chứng minh).

 => phân tích và bàn bạc về thơ văn yêu nước chống Pháp và tác phẩm Lục Vân Tiên.

• Phần 3: phần còn lại ( luận điểm kết thúc).

=> kết luận, đánh giá đúng vị trí của NĐC trong văn học dân tộc theo cách nhìn mới mẻ của tác giả.

==>Bố cục tác phẩm rõ ràng, lập luận chặt chẽ, các luận điểm triên khai đều bám sát vào các vấn đề trung tâm của bài viết đã nêu lên từ phần đặt vấn đề.

Câu 1: Tìm những luận điểm chính của Việt Nam. Anh (chị) thấy cách sắp xếp...

Tìm những luận điểm chính của Việt Nam. Anh (chị) thấy cách sắp xếp các luận điểm đó có gì khác với trật tự thông thường?

Trả lời:

• Tác phẩm gồm có 3 luận điểm chính:
• Luận điểm 1: Nguyễn Đình Chiểu là một nhà thơ yêu nước
• Luận điểm 2: Thơ văn yêu nước Nguyễn Đình Chiều – tấm gương phản chiếu phong trào kháng Pháp.
• Luận điểm 3: Lục Vân Tiên, tác phẩm lớn nhất, rất phổ biến trong dân gian.
• Cách sắp xếp các luận điểm trên khác với trật tự thông thường.
• Thông thường khi nghị luận về một tác phẩm văn học, người viết phải nêu lên các tác phẩm chính có giá trị, sau đó mới tổng kết về con người của tác giả.
• Ngược lại: Phạm Văn Đồng lại trình bày rất kĩ lượng, tường tận về tấm lòng con người của tác giả, sau đó mới đi qua các tác phẩm chính của Nguyễn Đình Chiểu.
• Với trật tự này, Phạm Văn Đồng muốn nhấn mạnh Nguyễn Đình Chiểu là con người đặc biệt. Để hiểu về thơ ông thì trước tiên phải biết được con người của ông. Vì thực tế nhiều người còn có cái nhìn thiên kiến, thiên lệch về Nguyễn Đình Chiểu, chưa nhìn đúng và thấy hết những giá trị cơ bản trong cuộc đời và thơ văn của ông.

Câu 2: Theo tác giả, vì sao văn thơ của Nguyễn Đình Chiểu cũng giống như...

Theo tác giả, vì sao văn thơ của Nguyễn Đình Chiểu cũng giống như “những vì sao có ánh sáng khác thường”, “con mắt của chúng ta phải chăm chú nhìn thì mới thấy”?

Trả lời:

Tác giả cho rằng văn thơ của Nguyễn Đình Chiểu cũng giống như “những vì sao có ánh sáng khác thường”, “con mắt chúng ta phải chăm chú nhìn thì mới thấy” vì:

“Những vì sao có ánh sáng khác thường”: ánh sáng đẹp nhưng lạ, ta chưa quen nhìn nên khó phát hiện ra vẻ đẹp ấy. Cái ánh sáng khác thường ở đây chính là vẻ đẹp mộc mạc, giản dị, dân dã của thơ văn Nguyễn Đình Chiểu, vẻ đẹp của loại văn chương hướng về đại chúng gắn bó máu thịt với nhân dân, phục vụ cuộc sống của người dân, mang tính nhân dân sâu sắc.

“Con mắt của chúng ta phải chăm chú nhìn mới thấy” có nghĩa là phải dày công kiên trì nghiên cứu thì mới khám phá được.  Lâu nay chúng ta đã quen với văn chương trau chuốt, gọt giũa, lời lẽ hoa mỹ với hình tượng hùng vĩ, tráng lệ, phi thường…  điều đó là không thoả đáng và không đúng với hoàn cảnh sáng tác của Nguyễn Đình Chiểu (mù loà), nên đã không thấy hết được những vẻ đẹp và đánh giá đúng về ông.

=> Cách nhìn của tác giả ở đây không chỉ mới mẻ, khoa học mà còn có ý nghĩa phương pháp luận trong sự điều chỉnh và định hướng cho việc tiếp cận nghiên cứu, nhà thơ như Nguyễn Đình Chiểu. Cách nhìn ấy đã định hướng cho bài viết có cái nhìn sâu sắc và thấy những giá trị bền vững về con người, sự nghiệp của Nguyễn Đình Chiểu.

Câu 3: Tác giả đã giúp chúng ta nhận xét những “ánh sáng khác thường”...

Tác giả đã giúp chúng ta nhận xét những “ánh sáng khác thường” nào của ngôi sao sáng Nguyễn Đình Chiểu trên bầu trời băn nghệ Việt Nam, qua:

Cuộc sống và quan niệm sáng tác của nhà thơ;

Thơ văn mà ông sáng tác để phục vụ cuộc chiến đấu chống xâm lược, bảo vệ Tổ quốc;

Truyện Lục Vân Tiên?

Trả lời:

Tác giả đã giúp chúng ta nhận ra những "ánh sáng khác thường" của ngôi sao sáng Nguyễn Đình Chiểu trên bầu trời văn nghệ Việt Nam

Trước hết là về cuộc sống và quan niệm sáng tác của Nguyễn Đình Chiểu. Đó là mọt cuộc đời đẹp, đầy nghị lực, dù gặp nhiều khó khăn và bất hạnh, nhưng vẫn đứng thẳng, vẫn ngẩng cao đầu mà sống, không phải vì mình mà vì dân, vì nước, theo lí tưởng "Kiến nghĩa bất vi vô dõng dãi", tỏ thái độ bất khuất, bất hợp tác quyết liệt trước sự mua chuộc của thực dân Pháp. Cùng với cuộc sống đẹp là quan niệm sáng tác đúng đắn và tiến bộ: Chở bao nhiêu thuyền không khẳm – Đâm mấy thằng gian bút chẳng tà! Đó là thơ văn chiến đấu, đánh thẳng vào giặc ngoại xâm và tôi tớ của chúng. Đối với Nguyễn Đình Chiểu, cầm bút, viết văn là một thiên chức, và ông đã làm đúng thiên chức đó.

Thơ văn yêu nước của Nguyễn Đình Chiểu phục vụ đăc lực cuộc chiến đấu chống xâm lược, bảo vệ Tổ quốc của nhân dân ta, làm sống lại tâm trí của chúng ta phong trào kháng Pháp oanh liệt và bền bỉ của nhân dân Nam Bộ từ năm 1960 về sau, suốt hai mươi năm trời, với những bài văn tế mà tiêu biểu là Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc, những bài điếu như Ngư Tiều y vấn đáp… Đó là những tác phẩm sôi sục lòng căm thù và dạt dào lòng yêu nước với những hình tượng cao đẹp của người nông dân nghĩa sĩ đánh giặc, những lãnh tụ của nghĩa quân, những tấm gương bất khuất cao độ trước kẻ thù.

Truyện Lục Vân Tiên là một bài thơ hào hùng mà thiết tha lí tưởng đạo đức của nhân dân, ca ngợi những con người trọng nghĩa, khinh tài, trước sau một tấm lòng, mặc dầu khổ cực, gian nguy quyết phấn đấu vì nghĩa lớn như Lục Vân Tiên, Kiều Nguyệt Nga, Tiểu Đồng, Vương Tử Trực, Hán Minh… Bằng cách nhìn mới mẻ mà đúng đắn, tác giả đã có sự nhìn nhận và đánh giá lại "giá trị văn nghệ của bản trường ca thật là hấp dẫn từ đầu đến cuối" này. Đây là một sự "điều chỉnh" cần thiết để khôi phục lại giá trị nghệ thuật như vốn có của tác phẩm.

Câu 4: Vì sao tác giả cho rằng ngôi sao sáng Nguyễn Đình Chiểu phải sáng tỏ hơn...

Vì sao tác giả cho rằng ngôi sao sáng Nguyễn Đình Chiểu phải sáng tỏ hơn nữa không chỉ trong thời ấy, mà cả trong thời đại hiện nay?

Trả lời:

Ngôi sao Nguyễn Đình Chiểu đáng lẽ phải sáng tỏ hơn nữa vì:

Cho đến nay, vẫn còn rất ít người biết đến thơ văn yêu nước của Nguyễn Đình Chiểu; có một số người  thậm chí còn “chê" văn thơ của ông là thô ráp, nôm na.

Trong khi đó với những phẩm chất đạo đức và những thành công nghệ thuật, hiệu quả mà văn chương yêu nước của ông đưa lại, có thể khẳng định Nguyễn Đình Chiểu xứng đáng là lá cờ đầu của thơ ca chống Pháp, cần được giương cao hơn nữa trong thời đại của ông và ngay cả thời đại ngày nay.

Phải sáng tỏ hơn nữa trong thời đại hiện nay là đế khôi phục lại giá trị đích thực của thơ văn yêu nước lớn miền Nam từng có tác dụng to lớn và sâu rộng trong nhân ta, không chỉ trong thời bấy giờ mà ngay cả trong cuộc sống hiện nay.

Câu 5: Có thể thấy bài nghị luận này không khô khan mà trái lại, có sức hấp dẫn, lôi cuốn? Vì sao?

Trả lời:

Bài nghị luận này không hề khô khan mà đầy sức hấp dẫn, lôi cuốn là nhờ những yếu tố sau đây:

• Cách nghị luận không chỉ xác đáng, chặt chẽ, mà còn xúc động, thiết tha, với nhiều hình ảnh, ngôn ngữ đặc sắc, khiến người dọc còn nhớ mãi.
• Cách nhìn mới mẻ, có giá trị phát hiện của tác giả đã lôi cuốn người đọc vào bài viết của mình.
• Nhưng quan trọng nhất là tấm lòng của người viết đối với cuộc đời cao đẹp và thơ văn có giá trị đích thực của Nguyễn Đình Chiểu. Đó cũng là tấm lòng gắn bó sâu sắc của tác giả, đối với vận mệnh đất nước và cuộc sống của nhân dân ta lúc bấy giờ. Chính tấm lòng này đã làm nên chất văn cho bài viết, và qua bài viết, ta thấy được hơi thở của cuộc sống thấm trong từng câu chữ, để người viết có thể làm sống lại một thời kì lịch sử đau thương mà anh hùng của dân tộc, trên cái nền đó mà biểu dương, ca ngợi Nguyễn Đình Chiểu – một người trọn đời dùng cây bút làm vũ khí chiến đấu cho dân, cho nước, nêu cao tấm gương của người chiến sĩ trên mặt trận văn hóa tư tưởng.

[Luyện tập] Văn thơ Nguyễn Đình Chiểu vẫn không xa lạ với giới trẻ ngày nay...

Văn thơ Nguyễn Đình Chiểu vẫn không xa lạ với giới trẻ ngày nay và việc học những tác phẩm như Văn tế nghĩa sĩ cần Giuộc của ông ở nhà trường là rất bổ ích.

Anh (chị) hãy viết một bài văn nghị luận để phát biểu ý kiến của mình về vấn đề trên?

Trả lời:

Gợi ý:

Thơ văn Nguyễn Đình Chiểu không xa lạ với giới trẻ ngày nay:

Được làm quen với thơ văn của ông từ chương trình văn học THCS qua tác phẩm nổi tiếng nhất trong sự nghiệp văn học của đồ Chiểu là Truyện Lục Vân Tiên.

Thơ văn Nguyễn Đình Chiểu gắn liền với cuộc chiến đấu chống giặc ngoại xâm trường kì của dân tộc, cho đến hơi thơ cuối cùng. Đặc biệt, các sáng tác của ông đề cao đạo đức, nhân nghĩa và cách đối nhân xử thế giữa con người với con người. Các sáng tác cũng cho người đọc thấy được chí nam nhi và trái tim nhân hậu, giàu lòng yêu thương của đồ Chiểu

=> Người đọc yêu mến và trân trọng những tác phẩm của ông.

Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc là một sáng tác tiêu biểu trong sự nghiệp sáng tác của Nguyễn Đình Chiểu. Việc đưa tác phẩm này vào chương trình giảng dạy Văn THPT trong nhà trường mang đến rất nhiều lợi ích:

Học sinh hiểu rõ hơn về cuộc đời, sự nghiệp văn học và phong cách sáng tác của một tác gia lớn trong nền văn học dân tộc.

Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc vừa là bài văn tế, vừa là bài văn ca ngợi công lao của những người nghĩa sĩ nông dân Cần Giuộc, vì bất bình trước tội ác của kẻ thù mà nổi dậy đấu tranh. Dù không còn nhưng tinh thần và ý chí của họ sẽ còn mãi, như một phát súng lệnh và lời kêu gọi mạnh mẽ cho những người còn sống trên mảnh đất này đứng lên đấu tranh chống lại cái ác, cái xấu.

Nắm được đặc điểm, cấu trúc và đặc sắc về nội dung, nghệ thuật của một bài văn tế - một thể loại văn học độc đáo.