Bài soạn lớp 6: Tính từ và cụm tính từ

I. Đặc điểm của tính từ

Ví dụ: Tìm tính từ trong các câu sau:

a. Ếch cứ tưởng bầu trời trên đầu chỉ bé bằng chiếc vung và nó thì oai như một vị chúa tể.

(Ếch ngồi đáy giếng)

b. Nắng nhạt ngả màu vàng hoe. Trong vườn lắc lư những chùm quả xoan vàng lịm[...]. Từng chiếc lá mít vàng ối. Tàu đu đủ, chiếc lá sắn héo lại mở năm cánh vàng tươi.

(Tô Hoài)

Trả lời:

Các tính từ trong các câu trên:

• Câu a gồm có: bé, oai
• Câu b gồm có: vàng hoe, vàng lịm, vàng ối, vàng tươi.

Ví dụ 2: Tìm thêm một số tính từ mà em ?

Trả lời:

• Tính từ chỉ tính tình: thùy mị, nóng nảy, đanh đá, hiền lành…
• Tính từ chỉ âm thanh: vang, nhẹ, êm đềm,
• Tính từ bộc lộ sự đánh giá: xấu, đẹp, ác, hiền, ...
• Tính từ chỉ sắc thái: tươi tắn, ủ rũ, hớn hở, ...
• Tính từ chỉ trạng thái của sự vật: chậm chạp, nhanh nhẹn, yếu ớt, mạnh mẽ,…
• Tính từ chỉ màu sắc: xanh, đỏ, tím, vàng…

Ghi nhớ:

• Tính từ là những từ chỉ đặc điểm, tính chất của sự vật, hành động, trạng thái.
• Tính từ có thể kết hợp với các từ đã, sẽ, đang, cũng, vẫn, ... để tạo thành cụm tính từ. Khả năng kết hợp với các từ hãy, chớ, đừng của tính từ rất hạn chế.
• Tính từ có thể làm vị ngữ, chủ ngữ trong câu. Tuy vậy, khả năng làm vị ngữ của tính từ hạn chế hơn động từ.

II. Các loại tính từ

Ví dụ: Trong các tính từ đã tìm ở phần một:

• Những từ nào có khả năng kết hợp với các từ chỉ mức độ (rất, hơi, khá, lắm quá)
• Những từ nào không có khả năng kết hợp với các từ chỉ mức độ?
• Giải thích hiện tượng trên?

Trả lời:

• Các từ kết hợp được với từ chỉ mức độ là: bé, oai
• Các từ không kết hợp được với từ chỉ mức độ: vàng hoe, vàng lịm, vàng ối, vàng tươi.
• Giải thích: Những tính từ có khả năng kết hợp với các từ chỉ mức độ (rất, hơi, khá, lắm quá) là những tính từ chỉ đặc điểm tương đối. Tính từ chỉ đặc điểm tuyệt đối không thể kết hợp với từ chỉ mức độ.

Ghi nhớ:

• Tính từ có thể làm vị ngữ, chủ ngữ trong câu. Tuy vậy, khả năng làm vị ngữ của tính từ hạn chế hơn động từ.
• Có hai loại tính từ đáng chú ý là:
• Tính từ chỉ đặc điểm tương đối (có thể kết hợp với từ chỉ mức độ);
• Tính từ chỉ đặc điểm tuyệt đối (không thể kết hợp với từ chỉ mức độ);

III. Cụm tính từ

Ví dụ: Vẽ mô hình cấu tạo của những cụm tính từ in đậm trong các câu sau:

a. Cuối buổi chiều, Huế thường trở về trongmột vẻ yên tĩnh lạ lùng đến nỗi tôi cảm thấy hình như có một cái gì đang lắng xuống thêm một chút nữa trong thành phố vốn đã rất yên tĩnh này.

(Theo Hoàng Phủ Ngọc Tường)

b. [...] Trời bây giờ trong vắt, thăm thẳm và cao, mặt trăng nhỏ lại, sáng vằng vặc ở trên không.

(Thạch Lam)

Trả lời:

Ghi nhớ:

• Mô hình cụm tính từ:

• Trong cụm tính từ:
• Các phụ ngữ ở phần trước có thể biểu thị quan hệ thời gian; sự tiếp diễn tương tự, mức độ của đặc điểm, tính chất; sự khẳng định hay phủ định;...
• Các phụ ngữ ở phần sau có thể biểu thị vị trí; sự so sánh; mức độ, phạm vi hay nguyên nhân của đặc điểm, tính chất;...

[Luyện tập] Câu 1: Dưới đây là năm câu của năm ông thầy bói nhận xét...

Dưới đây là năm câu của năm ông thầy bói nhận xét về con voi (truyện Thầy bói xem voi). Tìm cụm tính từ trong các câu ấy.

a. Nó sum sum như con đỉa.

b. Nó chần chân như cái đòn câu.

c. Nó bè bè như cái quạt thóc.

d. Nó sừng sững như cái cột đình.

đ. Nó tun tủn như cái chổi sể cùn.

Trả lời:

Các cụm tính từ trong các câu trên:

• Câu a: sum sum như con đỉa
• Câu b: chần chần như cái đòn câu
• Câu c: bè bè như cái quạt thóc
• Câu d: sừng sững như cái đột định
• Câu đ: tun tủn như cái chổi sể cùn

[Luyện tập] Câu 2: Việc dùng các tính từ và phụ ngữ so sánh trong những câu trên...

Việc dùng các tính từ và phụ ngữ so sánh trong những câu trên có tác dụng phê bình và gây cười như thế nào?

Trả lời:

Việc dùng các tính từ và các phụ ngữ so sánh trong những câu trên có tác dụng phê bình và gây cười sau đây:

• Các tính từ trên đều là những từ láy tượng hình, gợi hình ảnh: sun sun, chần chẫn, bè bè, sừng sững, tun tủn.
• Các phụ ngữ của các cụm tính từ ở trên đều bổ sung ý nghĩa cho so sánh chứ không phải nhằm mục đích làm rõ sự vật. Các cụm tính từ đã góp phần đắc lực vào việc biểu đạt sự phê phán nhận thức hạn hẹp, phiến diện, chủ quan của năm ông thầy bói mù.
• Các vật được đưa ra để so sánh: con đỉa, cái đòn câu, quạt thóc, cột đình, chổi sể cùn đều là những sự vật tầm thường, bé nhỏ không tương xứng với tầm vóc to lớn khoáng đạt của con voi.
• Qua sự so sánh khập khiễng đó thể hiện những suy nghĩ nông cạn, phiến diện của các ông thầy.

[Luyện tập] Câu 3: Trong truyện “Ông lão đánh cá và con cá vàng”, ông lão phải ra...

Trong truyện “Ông lão đánh cá và con cá vàng”, ông lão phải ra biển năm lần để cầu xin. Mỗi lần như vậy biển xanh được miêu tả mỗi khác hãy so sánh cách dùng động từ và tính từ trong năm lần miêu tả.

Trả lời:

Những động từ và tính từ được dùng qua năm lần, theo mức độ tăng tiến: từ gợn sóng đến nổi sóng.

=>Thái độ cá vàng trước những đòi hỏi quá quắt của mụ vợ.

[Luyện tập] Câu 4: Quá trình thay đổi từ không đến có, rồi từ có lại trở về không trong đời sống...

Quá trình thay đổi từ không đến có, rồi từ có lại trở về không trong đời sống của vợ chồng ông lão đánh cá thể hiện qua cách dùng các tính từ và cụm danh từ như thế nào?

Trả lời:

a. cái máng lợn đã sứt mẻ một cái máng lợn mới cái máng lợn sứt mẻ .

b. một túp lều nát một ngôi nhà đẹp một toà lâu đài to lớn một cung điện nguy nga túp lều nát ngày xưa.

• Tính từ được dùng lần đầu phản ánh cuộc sống nghèo khổ.
• Lần cuối cùng, tính từ dùng lần đầu được dùng lặp lại thể hiện sự trở lại cuộc sống nghèo khổ như cũ.
• Mỗi lần thay đổi tính từ là mỗi lần cuộc sốngtốt đẹp hơn.

[Luyện tập thêm] Viết một đoạn văn ngắn về tình bạn có sử dụng tính từ

Trả lời:

Ngoài tình thầy trò và tình cảm gia đình thì tình bạn cũng là tình cảm quan trọng với mỗi người,nhờ có tình bạn mà chúng ta thấy bớt cô đơn, có người để tâm sự khi có tâm trạng và những điều khó nói ra.Tình bạn là tình cảm thân thiết giữa con người với nhau, họ thường tìm đến nhau để san sẻ cùng nhau, họ quan tâm, chăm sóc và luôn nghĩ cho nhau, luôn chân thành và nhiệt tình với bạn. Tình bạn chân thành là tình bạn không vụ lợi, không tìm cách hại bạn mình cũng như không vì cái trước mắt mà gây hại cho bạn mình .Còn một tình bạn lừa dối thì ngược lại, chỉ nghĩ cho bản thân mà không quan tâm đến bạn bè. Tình bạn xuất phát từu tình cảm trong sáng. Có đôi khi ta thất vọng, buồn bã, bạn bè sẽ luôn bên cạnh, cùng nắm tay ta vượt qua mọi gian khó và sóng gió của cuộc đời. Bản thân mỗi người không cô đơn chỉ là họ không thể nói tình cảm của mình ra,và họ thấy quanh mình thật trống vắng, nhưng nếu bên họ có bạn bè thì bạn bè sẽ làm họ vui, mang những mùa xuân đến và xua tan mùa đông băng giá. Bạn bè sẽ luôn sát cánh bên ta trên mọi chặng đường

Tính từ đoạn văn trên: chân thành, thân thiết, trong sáng,trống vắng, cô đơn, buồn bã, vui...