Bài soạn lớp 7: Điệp ngữ

I. Điệp ngữ và tác dụng của điệp ngữ

Ví dụ: Tìm những từ ngữ được lặp lại trong khổ thơ đầu và khổ thơ cuối bài tiếng gà trưa của Xuân Quỳnh?

Trả lời:

Trên đường hành quân xa

Dừng chân bên xóm nhỏ

Tiếng gà ai nhảy ổ:

“Cục…cục tác cục ta”

Nghe xao động nắng trưa

Nghe bàn chân đỡ mỏi

Nghe gọi về tuổi thơ

Từ ngữ được lặp đi lặp lại nhiều lần là từ “nghe”.

=> Tác dụng: Nhấn mạnh cảm giác khi nghe tiếng gà trưa

Tiếng gà trưa

Mang bao nhiêu hạnh phúc

Đêm cháu về nằm mơ

Giấc ngủ hồng sắc trứng

Cháu chiến đấu hôm nay

Vì lòng yêu Tổ quốc

Vì xóm làng thân thuộc

Bà ơi, cũng vì bà

Vì tiếng gà cục tác

Ổ trứng hồng tuổi thơ.

Từ ngữ được lặp đi lặp lại nhiều lần là từ “vì”.

=> Nhấn mạnh mục đích chiến đấu của người chiến sĩ.

Ghi nhớ: Khi nói hoặc viết, người ta có thể dùng nhiều biện pháp lặp từ ngữ (hoặc cả một câu) để làm nổi bật gây cảm xúc mạnh. Cách lặp như vậy gọi là phép điệp ngữ, từ ngữ được lặp gọi là điệp ngữ.

II. Các dạng điệp ngữ

So sánh điệp ngữ trong khổ thơ đầu của bài Tiếng gà trưa với điệp ngữ trong hai đonạ thơ dưới đây, tìm đặc điểm của mỗi dạng

a. Anh đã tìm em, rất lâu, rất lâu

Cô gái ở Thạch Kim Thạch Nhọn

Khăn xanh, khăn xanh phơi đầy lán sớm

Sách giấy mở tung trắng cả rừng chiều

[...]

Chuyện kể từ nỗi nhớ sâu xa

Thương em, thương em, thương em biết mấy.

                                                         (Phạm Tiến Duật)

b. Cùng trông lại mà cùng chẳng thấy

Thấy xanh xanh những mấy ngàn dâu

Ngàn dâu xanh ngắt một màu

 Lòng chàng ý thiếp ai sầu hơn ai?

                                                (Đoàn Thị Điểm)

Trả lời:

• Khổ thơ đầu bài tiếng gà trưa: Điệp ngữ cách quãng
• Khổ thơ a: Điệp ngữ nối tiếp
• Khổ thơ b: Điệp ngữ chuyển tiếp (điệp ngữ vòng).

Ghi nhớ: Điệp ngữ có nhiều dạng: điệp ngữ ngắt quãng, điệp ngữ nối tiếp, điệp ngữ chuyển tiếp ( điệp ngữ vòng).

[Luyện tập] Câu 1: Tìm điệp ngữ trong những đoạn trích sau đây và cho biết ...

Tìm điệp ngữ trong những đoạn trích sau đây và cho biết tác giả muốn nhấn mạnh điều gì?

a. Một dân tộc đã gan góc chống ách nô lệ của Pháp hơn tám mươi năm nay, một dân tộc đã gan góc đứng về phe đồng minh chống phát xít mấy năm nay, dân tộc đó phải được tự do! Dân tộc đó phải được độc lập!

(Hồ Chí Minh)

b. Người ta đi cấy lấy công,

Tôi nay đi cấy còn trông nhiều bề.

Trông trời, trông đất, trông mây,

Trông mưa, trông gió, trông ngày, trông đêm.

Trông cho chân cứng đá mềm,

Trời êm, biển lặng mới yên tấm lòng.

                                            (Ca dao)

Trả lời:

a. Điệp ngữ là:

• Một dân tộc đã gan góc: Nhấn mạnh bản chất kiên cường của dân tộc ta trong sự nghiệp chiến đấu giành độc lập tự do.
• Dân tộc đó phải được: Nhấn mạnh cái quyền tất yếu của dân tộc là được hưởng tự do và độc lập.

b. Điệp ngữ là:

• Đi cấy: Nhấn mạnh cùng là một công việc nhưng có sự khác nhau giữa hai người.
• Trông: Nhấn mạnh cái lo của người nông dân. Họ mong đợi thời tiết mưa thuận gió hòa đẻ việc cấy cày thuận lợi.

[Luyện tập] Câu 2: Tìm và xác định loại điệp ngữ trong các câu sau:

Vậy mà giờ đây, anh em tôi sắp phải xa nhau. Có thể sẽ xa nhau mãi mãi. Lạy trời đây chỉ là một giấc mơ. Một giấc mơ thôi.

(Khánh Hoài)

Trả lời:

Trong câu trên có các điệp ngữ là: xa nhau và một giấc mơ

• Xa nhau: điệp ngữ cách quãng
• Một giấc mơ: điệp ngữ chuyển tiếp.

[Luyện tập] Câu 3: a. Theo em, đoạn văn sau đây, việc lặp đi lặp một số từ ngữ ...

a. Theo em, đoạn văn sau đây, việc lặp đi lặp một số từ ngữ có tác dụng biểu cảm hay không?

Phía sau nhà em có một mảnh vườn. Mảnh vườn ở phía sau nhà em, em trồng rất nhiều loài hoa. Em trồng hoa cúc. Em trồng hoa thược dược. Em trồng hoa đồng tiền. Em trồng hoa hồng. Em trồng cả hoa lay ơn nữa. Ngày Phụ nữ quốc tế, em hái hoa sau vườn nhà em tặng mẹ em. Em hái hoa tặng chị em ...

b. Em hãy chữa lại đoạn văn cho tốt hơn

Trả lời:

a. Sự lặp lại một số từ ngữ trong đoạn văn không có dụng ý nghệ thuật mà do cách sử dụng từ ngữ vụng về của người viết, khiến văn bản trở nên rườm rà, nhàm chán.

b. Sửa lại:

• Cách 1: Mảnh vườn ở phía sau nhà em được trồng rất nhiều loài hoa. Em trồng hoa cúc, thược dược, hoa đồng tiền, hoa hồng và cả hoa lay ơn nữa. Ngày phụ nữ quốc tế, em ra sau vườn nhà hái hoa tặng mẹ và chị .
• Cách 2: Phía sau nhà em có mảnh vườn, trồng nhiều hoa: hoa cúc, hoa thược dược, hoa đồng tiền, hoa hồng và cả hoa lay ơn nữa. Ngày phụ nữ quốc tế em hái hoa để tặng mẹ và chị em.

[Luyện tập] Câu 4: Hãy viết đoạn văn ngắn có sử dụng điệp ngữ

Trả lời:

Đoạn mẫu 1: 

Quê hương – hai tiếng yêu thương mà ai đi xa cũng đều mong nhớ hướng về. Quê hương là nơi chôn rau cắt rốn, đã nuôi dưỡng em những ngày thơ bé. Quê hương - nơi em có một gia đình hạnh phúc luôn đầy ắp tiếng cười. Nơi ấy có tiếng nói hiền từ, nụ cười ấm áp của bà luôn chờ em mỗi buổi chiều tan học. Quê hương còn là nơi em có những người bạn thân thiết, gắn bó. Mỗi buổi chiều muộn trên triền đê, lũ trẻ con chúng em thường nô đùa và thả diều bên dòng sông  nước trong lành ngọt mát. Dù sau này trưởng thành, bước chân em đi tới mọi miền đất nước, trong tim em vẫn mãi vang vọng hai tiếng thiêng liêng: Quê hương!

Đoạn mẫu 2:

Nhân ngày nhà giáo Việt Nam, chúng em xin gửi tới các thầy cô giáo một lời chúc sức khỏe, một lời chúc thành đạt. Chúng em xin hứa: Sẽ học tập tốt, ngoan ngoãn, xứng đáng là học sinh ngoan của thầy cô.

Đoạn mẫu 3:

Trăng là người bạn muôn đời của thi sĩ. Với Hồ Chí Minh cũng vậy, trăng từ lâu đã trở thành người bạn tri ân, tri kĩ của Người. Mỗi đêm trăng, Người lại gửi gắm tâm sự qua những vần thơ. Cũng bởi yêu trăng nên trăng trong thơ Bắc rất đẹp. Trăng ằm tròn vằng vặc, trăng mùa xuân lung linh dát bạc tô điểm cho sức sống mùa xuân.

Đoạn mẫu 4:

Kể từ khi thành lập năm 1698, tính đến nay, thành phố Sài Gòn đã có 319 năm tuổi. Thành phố Sài Gòn thời Mỹ ngụy có biệt danh là Hòn ngọc viễn đông. Năm 1975, thành phố được đổi tên là thành phố Hồ Chí Minh. Đã 42 năm sau ngày giải phóng, thành phố ngày một đi lên xứng đáng là thành phố công nghiệp hiện đại nhất cả nước.