Bài soạn lớp 7: Qúa trình tạo lập văn bản

I. Các bước tạo lập văn bản

Ý nghĩa của việc tạo lập văn bản:

• Người nói (viết) muốn trình bày sự vật, sự việc và bộc lộ suy nghĩ, tình cảm của mình.
• Người nghe (đọc) hiểu được sự vật, sự việc và tâm tư, tình cảm của người nói.

Ví dụ: Em có bạn ham chơi điện tử nên bỏ học suốt ngày. Em hãy thử viết một bức thư khuyên nhủ bạn em?

• Bước 1: Định hướng văn bản
• Đối tượng: viết cho người bạn ham chơi điện tử
• Mục đích: Viết để khuyên nhủ bạn từ bỏ đam mê xấu
• Nội dung: Viết về tác hại của nghiện trò chơi điện tử
• Cách thức: Phân tích bằng lí lẽ.
• Bước 2: Xây dựng bố cục
• Mở bài: Lí do viết thư là lo lắng trước tình trạng đam mê điện tử của bạn mà bỏ bê học hành
• Thân bài:
• Cảnh báo về tác hại trò chơi điện tử
• Thái độ của mọi người trước sự đam mê điện tử
• Trách nhiệm hiện tại của bản thân em

• Kết bài: Mong bạn từ bỏ đam mê điện tử để chăm lo học tập tốt.
• Bước 3: Diễn đạt các ý ghi trong bố cục
• Yêu cầu về hình thức: Đúng chính tả, ngữ pháp, có tính liên kết và mạch lạc.
• Yêu cầu về nội dung: sát với bố cục, đầy đủ ý.
• Bước 4: kiểm tra lại
• Tự kiểm tra việc thực hiện các bước 1, 2, . Sửa các phần sai và bổ sung các phần thiếu.

Kết luận: sgk trang 46 – ngữ văn 7

[Luyện tập] Câu 1: Em đã từng tạo lập văn bản trong những tiết tập làm văn.

Hãy trả lời các câu hỏi sau

a. Khi tạo nên các văn bản ấy, điều mà em muốn nói có thật sự cần thiết không?

b. Em thấy mình đã thực sự quan tâm đến việc viết cho ai chưa? Việc quan tâm ấy có ảnh hưởng tới nội dung và hình thức bài viết  như thế nào?

c. Em có lập dàn bài khi làm bài văn không? Từ kinh nghiệm của bản thân, em thấy việc xây dựng bố cục có ảnh hưởng thế nào đến kết quả của bài làm.

d. Sau khi hoàn tất bài văn, em có thường kiểm tra lại hay không? Việc kiểm tra, sửa chữa bài viết có tác dụng như thế nào?

Trả lời: 

a. Khi em muốn nói (viết) thì em mới tạo lập văn bản. Do đó, điều mà em muốn nói phải thật sự là điều cần thiết.

b. Bản thân em thấy, mình đã quan tâm đến việc biết cho ai nhưng lại chưa thực sự chú trọng đến nội dung và hình thức bài viết. Viết còn sơ sài, chỉ mang tính nói cho người đó biết vấn đề, sự việc đó chứ không đi sâu, cụ thể và sâu sắc nên đôi khi bài hơi lủng củng. 

c. Trước đây, em không có thói quen lập dàn bài. Tuy nhiên, sau khi thấy bài của mình chưa chặt chẽ, lủng củng nên em tập thói quen lập dàn bài. Bởi trong văn bản, lập dàn bài cho bài văn là rất quan trọng để khi viết bài văn hoàn chỉnh, các ý sẽ được rõ ràng và theo trình tự logic hợp lí hơn. Việc làm đó sẽ đảm bảo cho nội dụng các phần, các đoạn trong văn bản thống nhất, chặt chẽ với nhau giúp cho người viết dễ dàng đạt được mục đích giao tiếp đã đặt ra.

d. Em vẫn thường xuyên kiểm tra lại bài của mình. Việc kiểm tra lại bài văn là rất cần thiết vì không ai có thể tránh khỏi những thiếu sót khi tạo lập văn bản. Vì vậy, đọc và sửa chữa là công đoạn cần thiết giúp ta phát hiện lỗi  và sửa lỗi về diễn đạt (dùng từ, đặt câu). 

[Luyện tập] Câu 2: Có một bạn khi báo cáo tình hình học tập...

Có một bạn khi báo cáo tình hình học tập trong Hội nghị học tôt của trường đã làm như sau:

a.Bạn chỉ toàn kể lại việc mình đã học như thế nào và đã đạt được những thành tích gì trong học tập.

b.Bạn đã hướng về phía các thầy cô giáo, luôn nói: “Thưa các thầy cô” để mở đầu mỗi đoạn và lúc nào cũng xưng em.

Theo em, như thế có phù hợp không, nên điều chỉnh như thế nào cho phù hợp?

Trả lời:

Theo em, bản báo cáo còn có nhiều điểm chưa hợp lí vì bạn đã định hướng sai trong bước 1. Do đó, chúng ta cần phải điều chỉnh lại phải làm tốt bước 1 thì các bước khác sẽ làm tốt hơn :

Yêu cầu định hướng Định hướng sai Định hướng đúng

• Mục đích: Viết để tường thuật lại quá trình học tập của bản thân Viết về truyền kinh nghiệm học tốt
• Nội dung: Báo cáo thành tích học tập Báo cáo kinh nghiệm học tập
• Đối tượng: Viết cho thầy cô Viết cho bạn bè
• Cách thức: Xưng hô thầy – em (con) Xưng hô bạn - mình

[Luyện tập] Câu 3: Trong một buổi thảo luận tổ, nhiều bạn đã đồng ý rằng: ...

Trong một buổi thảo luận tổ, nhiều bạn đã đồng ý rằng: muốn tạo lập một văn bản thì phải có bô cục dưới dạng một dàn bài. Nhưng các bạn còn chưa rõ:

a. Dàn bài ấy có bắt buộc phải viết thành những câu viết trọn vẹn, đúng ngữ pháp không? Những câu đó có nhát thiết phải liên kết chặt chẽ với nhau không?

b. Một dàn bài thường chứa đựng nhiều mục lớn nhỏ khác nhau. Vậy phải làm thế nào đế có thể:

• Phân biệt được mục lớn, mục nhỏ?
• Biết được các mục ấy đã đầy đủ chưa và đã được sắp xếp rành mạch, hợp lí chưa?
• Em sẽ trả lời như thế nào cho những thắc mắc trên?

Trả lời:

a. Các câu trong dàn bài phải rõ ý, ngắn gọn, nhưng không cần hoàn chỉnh, không cần tuyệt đối đúng ngữ pháp và không nhất thiết phải liên kết chặt chẽ với nhau. Vì dàn bài mới chỉ là dạng đề cương, chưa phải là bản thân văn bản.

b. Các phần, các mục lớn nhỏ trong dàn bài được phân biệt với nhau qua một hệ thống kí hiệu nhất quán và việc trình bày các mục phải thống nhất, rõ ràng, rành mạch, hợp lí.

[Luyện tập] Câu 4: Em hãy thay mặt En-ri-cô viết một bức thư cho bố ...

Em hãy thay mặt En-ri-cô viết một bức thư cho bố nói lên nỗi ân hận vì đã trót nói lời thiếu lề độ với mẹ kính yêu. Đế viết bức thư đó, em phải thực hiện những việc gì?

Trả lời:

• Bước 1: Định hướng
• Đối tượng: Viết cho bố
• Mục đích: Viết để xin lỗi bố
• Nội dung: Thể hiện nỗi ân hận và xin được tha thứ
• Cách thức: chân thành, hối lỗi.
• Bước 2: Xây dựng bố cục
• Mở bài: Lí do viết thư
• Thân bài: 
• Ý 1: bày tỏ sự ân hận (vì thiếu lễ độ, vì làm bố mẹ buồn và vì vi phạm đạo đức làm con)
• Ý 2: xin được tha thứ (nhận lỗi, tự đặt hình phạt cho bản thân, xin bố tha thứ)
• Kết bài: Lời hứa không tái phạm
• Bước 3: Diễn đạt các ý thành bài dựa trên bố cục
• Bước 4: Kiểm tra