Bài soạn lớp 8: Câu ghép

I. Đặc điểm của câu ghép

Ví dụ 1: Đọc các đoạn trích sau và thực hiện các yêu cầu ở dưới.

Hằng năm cứ vào cuối thu, lá ngoài dường rụng nhiều và trên không cố những đám mây hàng hạc, lòng tôi lại nao nức những kỉ niệm mơn man của huổi tựu trường.

Tôi quên thế nào dược những cảm giác trong sáng ẩy nảy nở trong lòng tôi như mấy cành hoa tươi mủn cười giữa bầu trời quang đãng.

Những ỷ tưởng ấy tôi chưa lần nào ghi lên ỳ ấy, vì hồi ấy tôi không hiết ghi và ngày nay tôi không nhớ hết. Nhưng mỗi lần thấy mấy em nhỏ rụt rè núp dưới nón mẹ lần dầu tiên di đến trường, lòng tôi lại tưng hừng rộn rã. Buổi mai hôm ấy, một buổi mai đầy sương thu và gió lạnh, mẹ tôi âu yếm nắm tay tôi dẫn đi trên con dường làng dài và hẹp. Con đường này tôi đã quen đi lại lắm lần, nhưng lần này tự nhiên thấy lạ. Cảnh vật chung quanh tôi đều thay đổi, vì chính lòng tôi đang có sự thay đổi lớn: hôm nay tôi đi học.

(Thanh Tịnh, Tôi đi học)

1. Tìm các cụm C - V trong những câu in đậm.

2. Phân tích cấu tạo của những câu có hai hoặc nhiều cụm C - V.

3. Trình bày kết quả phân tích ở hai bước trên vào bảng theo mẫu

Trả lời:

1, 2. Tìm các cụm C –V và phân tích cấu tạo của những câu đó:

Tôi quên thế nào được những cảm giác trong sáng ẩy nảy nở trong lòng tôi như mấy cành hoa tươi mủn cười giữa bầu trời quang đãng.

=>Câu có 3 cụm C –V: Hai cụm C-V nhỏ nằm trong vị ngữ của cụm C –V lớn

• Cụm C-V chính: Tôi/ quên thế nào được….
• Cụm C-V phụ:
• Những cảm giác trong sáng ấy/ nảy nở trong lòng tôi
• Mấy cành hoa tươi / mỉm cười giữa bầu trời quang đãng

Buổi mai hôm ấy, một buổi mai đầy sương thu và gió lạnh, mẹ tôi âu yếm nắm tay tôi dẫn đi trên con dường làng dài và hẹp.

=>Câu có một cụm C-V: Mẹ tôi/ âu yếm nắm tay tôi dẫn đi trên con đường làng dài và đẹp

Cảnh vật chung quanh tôi đều thay đổi, vì chính lòng tôi đang có sự thay đổi lớn: hôm nay tôi đi học.

=>Câu có 3 cụm C-V, các cụm C-V không bao chứa nhau

• Cảnh vật xung quanh tôi/ đều thay đổi
• Lòng tôi/ đang có sự thay đổi lớn
• Tôi/ đi học

3. Trình bày kết quả

Ghi nhớ: Câu ghép là câu do hai hoặc nhiều cụm C-V không bao chứa tạo thành. Mỗi cụm C-V này được gọi là một vế câu.

II. Cách nối các vế câu

1. Tìm thêm các câu ghép trong đoạn trích ở mục “Đặc điểm của câu ghép”.

2. Trong mỗi câu ghép, các vế câu được nối với nhau bằng cách nào ?

Trả lời:

Các câu ghép trong đoạn trích ở mục I và nối với nhau bằng cách:

• Hằng năm cứ vào cuối thu, lá ngoài đường rụng nhiều và trên không có những đám mây bàng bạc, lòng tôi lại nao nức những kỉ niệm mơn man của buổi tựu trường.

=>Các vế câu được nối với nhau bằng dấu phẩy

• Những ý tưởng ấy tôi chưa lần nào ghi lên giấy, vì hồi ấy tôi không biết ghi và ngày nay tôi không nhớ hết.

=>Các vế câu được nối nhau bằng quan hệ từ vì.

• Nhưng mỗi lần thấy mấy em nhỏ rụt rè núp dưới nón mẹ lần đầu tiên đi đến trường, lòng tôi lại tưng bừng rộn rã.”

=> Các vế câu nối với nhau bằng dấu chấm và cặp từ hô ứng: nhưng lại.

Ghi nhớ:

Có hai cách nối các vế câu:

• Dùng những từ có tác dụng nối. Cụ thể:
• Nối bằng quan hệ từ.
• Nối bằng một cặp quan hệ từ.
• Nối bằng một cặp phó từ, đại từ hay chỉ từ thường đi đôi với nhau (cặp từ hô ứng)
• Không dùng từ nối: Trong trường hợp này; giữa các vế câu cần có dấu phẩy, dấu chấm phẩy hoặc dấu hai chấm.

[Luyện tập] Câu 1: Tìm câu ghép trong các đoạn trích dưới đây. Cho biết trong ...

Tìm câu ghép trong các đoạn trích dưới đây. Cho biết trong mỗi câu ghép, các vế câu được nối với nhau bằng những cách nào.

a. Dần buông chị ra, đi con ! Dần ngoan lắm nhỉ ! U van Dần, u lạy Dần ! Dần hãy để chị đi với u, đừng giữ chị nữa. Chị con có đi, u mới có tiền nộp sưu, thầy Dần mới được về với Dần chứ ! Sáng ngày người ta đánh trói thầy Dần như thế, Dần có thương không. Nếu Dần không buông chị ra, chốc nữa ông lí vào đây, ông ấy trói nốt cả u, trói nốt cà Dần nữa đấy.

(Ngô Tất Tố, Tắt đèn)

b. Cô tôi chưa dứt câu, cổ họng tôi đã nghẹn ứ khóc không ra tiếng. Giá những cổ tục đã đày đọa mẹ tôi là một vật như hòn đá hay cục thuỷ tinh, đầu mẩu gỗ, tôi quyết vồ ngay lấy mà cắn, mà nhai, mà nghiến cho kì nát vụn mới thôi.

(Nguyên Hồng,Những ngày thơ ấu)

c. Rồi hai con mắt long lanh của cô tôi chằm chặp đưa nhìn tôi. Tôi lại im lặng cúi đầu xuống đất : lòng tôi càng thắt lại, khoé mắt tôi đã cay cay.

(Nguyên Hồng, Những ngày thơ ấu)

d. Một hôm, tôi phàn nàn việc ấy với Binh Tư. Binh Tư là một người láng giềng khác của tôi. Hắn làm nghề ăn trộm nên vốn không ưa lão Hạc bởi vì lão lương thiện quá. Hắn bĩu môi và bảo :

- Lão làm bộ đấy!

(Nam Cao, Lão Hạc)

Trả lời:

Những câu ghép có trong đoạn trích:

a. 

• U van Dần, u lạy Dần! (câu ghép ngăn cách bằng dấu phẩy)
• Chị con có đi, u mới có tiền nộp sưu, thầy Dần mới được về với Dần chứ. (Câu ghép có quan hệ nối tiếp).
• Sáng nay người ta đánh trói thầy Dần như thế, Dần có thương không? (Câu ghép không dùng từ nối, quan hệ đẳng lập)
• Nếu Dần không buông chị ra, chốc nữa ông lí vào đây, ông ấy trói nốt cả u, trói nốt cả Dần nữa đấy. (Câu ghép có từ Nếu... thì, nhưng chữ thì bị lược bỏ)

b.

• Cô tôi chưa dứt câu, cổ họng tôi đã nghẹn ứ không khóc ra tiếng. (Câu ghép có từ nối, nhưng lược ở vế đầu thì... đã )
• “Giá những cổ tục đã đày đọa mẹ tôi là một vật như hòn đá hay cục thủy tinh, đầu mẫu gỗ, tôi quyết vồ lấy ngay mà cắn, mà nhai, mà nghiến cho kì nát vụn mới thôi.” (Câu ghép có quan hệ từ. )

c. Tôi lại im lặng cúi đầu xuống đất: lòng tôi càng thắt lại, khóe mắt tôi đã cay cay. (Câu ghép không có từ nối. )

d. Hắn làm nghề ăn trộm nên vốn không ưa lão Hạc bởi vì lão lương thiện quá. (Câu ghép có cặp từ nối: nên... bởi vì)

[Luyện tập] Câu 2: Với mỗi cặp quan hệ từ dưới đây, hãy đặt một câu ghép.

a. vì... nên... (hoặc hởi vì... cho nên...; sở dĩ... là vì...)

b. nếu... thì ... (hoặc hễ... thì ...;giá... thì ...)

c. tuy... nhưng... (hoặc mặc dù... nhưng...)

d. không những... mà... (hoặc không chỉ... mà...; chẳng những... mà...)

Trả lời:

a. Vì Hà nói lỡ lời nên bạn Nga giận

b. Nếu ta chiếm được điểm cao này thì trận đánh sẽ rất thuận lợi

c. Tuy gia đình rất khó khăn nhưng Lan vẫn vươn lên học giỏi

d. Không những Hoa là cô gái tốt bụng mà Hoacòn là học sinh giỏi của trường.

[Luyện tập] Câu 3: Chuyển những câu ghép em vừa đặt được ...

Chuyển những câu ghép em vừa đặt được thành những câu ghép mới bằng một trong hai cách sau :

a. Bỏ bớt một quan hệ từ.

b. Đảo lại trật tự các vế câu.

Trả lời:

a. Hà nói lỡ lời nên bạn Nga giận (bỏ bớt một quan hệ từ)

b. Trận đánh sẽ rất thắng lợi nếu ta chiếm được điểm cao (bỏ bớt một quan hệ từ).

c. Tuy gia đình rất khó khăn, Lan vẫn vươn lên học giỏi (bỏ bớt một quan hệ từ).

d. Không những Hoa là học sinh giỏi của trường mà Hoa còn là cô gái tốt bụng (đảo lại trật tự các vế).

[Luyện tập] Câu 4: Đặt câu ghép với mỗi cặp từ hô ứng dưới đây:

a. ...vừa... đã... (hoặc... mới... đã...; ... chưa... đã...)

b. ... đâu... đấy... (hoặc... nào... nấy...; ... sao... vậy...)

c. ... càng ... càng.

Trả lời:

a. Cây non vừa chồi, lá đã xòa sát mặt đất

b. Mẹ đi đâu, con đi đến đấy.

c. Mẹ càng la, nó càng bướng.

[Luyện tập] Câu 5: Viết một đoạn văn ngắn về một trong các đề tài sau ...

Viết một đoạn văn ngắn về một trong các đề tài sau (trong đoạn văn có sử dụng ít nhất là một câu ghép) :

a. Thay đổi thói quen sử dụng bao bì ni lông.

b. Tác dụng của việc lập dàn ý trước khi làm bài tập làm văn.

Trả lời:

a. Thay đổi thói quen sử dụng bao bì ni lông.

Túi ni lông cũng là một trong những vật dụng phổ biến trong đời sống nhưng nó cũng là nguyên nhân gây ô nhiễm môi trường trầm trọng. Túi ni lông tiện dụng nên được nhiều người ưa chuộng sử dụng, nhưng ít ai có ý thức sử dụng một cách hợp lý. Thực chất túi ni lông khó phân hủy, hoặc khi phân hủy sẽ tạo ra lượng khí thải độc nên rất cần tìm ra những giải pháp khắc phục hạn chế này. Chúng ta có thể thay thế túi ni lông bằng việc sử dụng túi vải, túi giấy an toàn, thân thiện với môi trường.

b. Tác dụng của việc lập dàn ý trước khi làm bài tập làm văn.

Viết văn mà không lập dàn ý giống như người bị mất phương hướng ở trong rừng. Dàn ý không chỉ giúp bài văn sáng sủa mạch lạc lập luận chặt chẽ mà còn có hệ thống ý đầy đủ, cân đối toàn diện. Lập dàn ý giúp ta sắp xếp, chỉnh sửa được các ý sẽ đưa vào bài. Dàn ý còn góp cho chúng ta tránh được tình trạng đầu voi đuôi chuột, hoặc lan man xa đề những căn bệnh phổ biến trong làm văn. Ngoài ra, nó còn giúp ta sắp xếp được bố cục bài viết theo một thứ tự. Nếu thiếu một bố cục mạch lạc, gắn kết với nhau thì bài viết sẽ rất hỗn độn. Vì vậy, việc lập dàn ý khi làm một bài tập làm văn là thực sự quan trọng.