Bài soạn siêu ngắn: Bài ca ngắn đi trên bãi cát - Ngữ văn lớp 11

Tìm hiểu chung tác phẩm

Tác giả:

• Cao Bá Quát (1809-1855): Tự Chu Thần, hiệu Cúc Đường, Mẫn Hiên, người Phú Thị, Gia Lâm, Bắc Ninh.
• Là một nhà thơ có tài năng và bản lĩnh, hy sinh trong cuộc khởi nghĩa chống lại chế độ phong kiến nhà Nguyễn.
• Phần lớn sáng tác của Cao Bá Quát là thơ chữ Hán. Ông để lại cho đời 1400 bài thơ , hơn hai chục bài văn xuôi và một số bài phú Nôm và hát nói.
• Nội dung thơ Cao Bá Quát phê phán mạnh mẽ sự bảo thủ, lạc hậu của chế độ phong kiến nhà Nguyễn. Đồng thời thơ ông còn thể hiện tư tưởng đổi mới và phản ánh nhu cầu đổi mới của xhViệt Nam giữa thế kỷ XIX.

Tác phẩm:

• Hoàn cảnh ra đời bài thơ: Cao Bá Quát đã nhiều lần vào Huế để thi Hội. Hành trình từ Hà Nội vào Huế đi qua nhiều tỉnh miền Trung có những bãi cát trắng mênh mông. Hình ảnh này đã gợi cảm húng cho nhà thơ sáng tác
• Thể loại: Bài thơi viết theo thể ca hành thuộc loại cổ thể phần tự do về kết cấu, vần, nhịp điệu.
• Bố cục: 3 đoạn (dịch thơ)
• Đọan 1: 4 câu đầu - Tâm trạng của người đi đường.
• Đoạn 2 : 6 câu tiếp - thực tế cuộc đời và tâm trạng của nhà thơ.
• Đoạn 3 : Còn lại - Đường cùng của kẻ sĩ và tâm trạng bi phẫn của nhà thơ.

Câu 1: Phân tích ý nghĩa tượng trưng của các yếu tố tả thực hình ảnh người đi trên cát.

Trả lời:

• Những yếu tố tả thực:
• Hình ảnh bãi cát được nhắc đi nhắc lại (điệp ngữ), gợi lên một không gian khó khăn, nhọc nhằn. Trên bãi cát ấy là con đường rộng lớn nhưng mờ mịt, không xác định được phương hướng => đó là con đường theo nghĩa tượng trưng với hình ảnh nhà thơ và giấc mộng danh lợi thôi thúc bước đi.
• Mờ mịt, núi muôn lớp, sóng muôn đợt, một sa mạc cát mênh mông vô tận, bãi cát lại bãi cát, một người đi đến mặt trời lặn vẫn chưa thôi, vừa đi vừa lệ tuôn đầy.
• Từ con đường thực nhiều lần đi qua để về kinh ứng thí, Cao Bá Quát đã sáng tạo thành một con đường đến danh lợi với nhiều khó khăn trong bài thơ. Qua đó cũng thể hiện được nỗi niềm day dứt, đau xót của tác giả đi trên con đường tìm lý tưởng nhưng xã hội bù nhìn không cho ông lối thoát.

Câu 2: Học giải thích nội dung và chỉ ra sự liên kết ý nghĩa của sáu câu thơ: Không học được ông tiên phép ngủ - Trèo non, lội suối, giận khôn vơi! - Xưa nay, phường danh lợi - Tất tả trên đường đời - Đầu gió hơi men thơm quán rượu - Người say vô số, tỉnh bao người?

Trả lời:

Không học được tiên ông phép ngủ,

Trèo non, lội suối, giận khôn vơi!”

Sử dụng điển cố “ ông tiên ngũ kĩ” -> nỗi chán nản vì tự mình hành hạ thân xác theo đuổi bả công danh -> mâu thuẫn giữa khát vọng công danh với bả vinh hoa.

“ giận khôn vơi”: không muốn đi tiếp nhưng phải đi vì không còn con đường nào khác -> suy nghĩ đầy mâu thuẫn…

Xưa nay, phường danh lợi,

Tất tả trên đường đời.

Đầu gió hơi men thơm quán rượu

Người say vô số, tỉnh bao người?”

Từ láy “ tất tả” + hình ảnh so sánh độc đáo + câu hỏi tu từ 

=> Diễn tả sự cám dỗ của danh lợi đối với người đời cũng giống như sự cám giỗ của men rượu mấy ai thoát khỏi, đồng thời tác giả bày thái độ kinh bỉ phường danh lợi.

Câu 3: Tâm trạng của lữ khách khi đi trên bãi cát là gì? Hãy cho biết tầm tư tưởng của Cao Bá Quát thể hiện qua tâm trạng đó.

Trả lời:

• Tâm trạng của lữ khách: chán nản ( 6 câu đầu), bế tắc ( 4 câu cuối).
• Sự vô nghĩa của chế độ khoa cử làm ông muốn thoát ra khỏi chúng.
• Câu hỏi ở câu thơ cuối: là lời nhắc nhở , thúc giục tìm kiếm lối thoát => tư tưởng rộng lớn, sâu sắc.
• Tâm trạng của tác giả khi đi trên bãi cát là trạng chán nản, mệt mỏi rã rời, ông đã nhận ra tính chất vô nghĩa của lối học khoa cử, của con đường công danh theo lối cũ => một sự liên tưởng sáng tạo mà lôgic. Người đi trên cát sa lầy vào trong cát chẳng khác nào công danh, bổng lộc giống như cái bả lôi kéo con người, làm cho con người mê muội. Khi nhận thức ra con đường danh lợi khó khăn, tác giả như đặt ra cho mình một chọn lựa: phải thoát ra khỏi con đường danh lợi.

Câu 4: Phân tích ý nghĩa của nhịp điệu bài thơ đối với việc diễn tả cảm xúc và suy tư của nhân vật trữ tình.

Trả lời:

Nhịp điệu của bài thơ rất độc đáo, những câu thơ 5 chữ, 7 chữ, 8 chữ với ngắt nhịp khá linh hoạt. Khi thì là nhịp2/3 mô phỏng bước đi khó nhọc trên bãi cát, khi là 3/5, khi lại 4/3. Những lúc dừng lại suy nghĩ, câu thơ lại kéo dài ra, nhịp thơ cũng biến hóa phù hợp. Từng nhịp điệu của bài thơ chính là tâm trạng khi khó nhọc, khi day dứt, khi đau khổ bước trên con đường của mình.

[Luyện tập] Qua bài thơ này, anh (chị) hãy thử lí giải vì sao Cao Bá Quát đã khởi nghĩa chống lại nhà Nguyễn.

Trả lời:

Cao Bá Quát đã khởi nghĩa chống lại nhà Nguyễn vì ông là một nhà trí thức có tư tưởng tiến bộ, qua bài thơ có thể thấy được niềm thất vọng và bi phẫn của nhà thơ trước đường đời trắc trở, vô vọng và bị kẹt trong con đường học-thi đã bắt đầu trở nên lạc hậu, khiến cho con người bế tắc -> Tạo nên ý chí muốn chống nhà Nguyễn.