Bài soạn siêu ngắn: Lẽ ghét thương - Ngữ văn lớp 11

Tìm hiểu chung của tác phẩm

Tác giả:

• Nguyễn Đình Chiểu (1822 -1888), nhà thơ mù xứ Đồng Nai
• Ông được coi là ngọn cờ đầu của văn học yêu nước thế kỉ XIX.
• Tấm gương sáng về lòng yêu nước, thương dân, dùng ngòi bút chiến đấu.

Tác phẩm:

• Hoàn cảnh sáng tác: Sáng tác khoảng sau năm 1850 khi Nguyễn Đình Chiểu đã bị mù, về dạy học và cho bệnh cho dân ở Gia Định.
• Thể loại: Truyện Nôm bác học nhưng lại mang tính chất dân ca.
• Nội dung: Thể hiện những quan niệm đạo đức truyền thống và khát vọng của người bình dân về lẽ công bằng trong khốn khổ xã hội phong kiến.
• Bố cục:
• 6 câu đầu: Đối thoại giữ ông Quán và Vân Tiên
• Từ 7 – 32: Lời ông Quán bàn về lẽ ghét thương.

Câu 1: Tìm điểm chung giữa những đời vua mà ông Quán ghét và giữa những con người mà ông Quán thương. Từ đó có nhận xét về cơ sở của Lẽ ghét thương theo quan điểm đạo đức của Nguyễn Đình Chiểu.

Trả lời:

Những điều ông Quán ghét:

• Ghét việc tầm phào, ghét vua Trụ mê dâm, U Vương, Lệ Vương gây ra nhiều mối rắc rối, Ngũ Bá chia rẽ, đổ nát, sớm đầu tối đánh … 

• Điểm chung: ăn chơi, hoang dâm vô độ, tranh quyền, đoạt lợi, không quan tâm đến chính sự đang rối ren và đời sống lầm than cực nhọc của dân. 
• Căn nguyên của cái ghét ở đây là do lòng thương dân, yêu nước.

Những điều ông Quán Thương:

• Ông Quán thương những người có tài, có đức, có chí muốn hành đạo giúp đời, giúp dân nhưng không đạt sở nguyện. Đó là những nhà nho, nhà thơ, nhà văn, các triết gia nổi tiếng.
• Căn nguyên của cái thương ở đây là chính là lẽ thương đời, thương người và cũng là thương cho chính mình của tác giả. Lẽ thương ấy thấm đẫm tinh thần nhân văn.

Câu 2: Anh (chị) có nhận xét gì về cách dùng phép đối và phép điệp ở từ ghép thương trong đoạn thơ này. Tìm hiểu giá trị nghệ thuật của biện pháp tu từ đó.

Trả lời:

Phép đối: Từ ghét và thương đều được lặp lại 12 lần, sắp đặt sóng đôi, đăng đối khá linh hoạt. (hay ghét – hay thương; thương ghét – ghét thương; ghét ghét – thương thương; lại ghét – lại thương) =>  biểu hiện sự đắn đó trong cách hành động của tác giả trước cuộc sống.

Phép lặp cũng như sự vận dụng linh hoạt hai từ ghét – thương đã giúp biểu hiện nổi bật và phân minh hai tình cảm trong tâm hồn tác giả. Việc lặp lại hai từ này cũng làm tăng cường độ của cảm xúc: yêu thương và căm ghét đều đạt đến độ tột cùng, đều hết sức nồng nhiệt.

Câu 3: Dựa vào cảm xúc của tác giả, hãy giải thích thích câu thơ: Vì chưng hay ghét cũng là hay thương

Trả lời:

Sở dĩ Đồ Chiểu đã viết " Vì chưng hay ghét cũng là hay thương " là do:

Yêu và ghét là hai tình cảm có mối quan hệ khăng khít không thể tách rời trong tâm hồn của nhà thơ. Vì thương yêu triệt để nhân dân nên đương nhiên phải ghét kẻ đã làm cho nhân dân đau khổ dù kẻ đó là ai đi nữa .

[Luyện tập] Theo anh (chị) câu thơ nào trong đoạn trích có thể thâu tóm toàn bộ ý nghĩa tư tưởng và tình cảm của cả đoạn? Hãy viết đoạn văn trình bày cảm nhận của mình về câu thơ đó.

Trả lời:

• câu thơ có thể thâu tóm toàn bộ tư tưởng và tình cảm trong đoạn trích là "Vì chưng hay ghét cũng là hay thương"

=> Tác giả đã đặt hai trạng thái tình cảm, cảm xúc hoàn toàn trái ngược trong một câu thơ giúp con người ta có thể nhìn nhận rõ hơn về lẽ yêu, lẽ ghét của ông quán. Càng thương dân bao nhiêu thì nỗi căm ghét với xã hội và tầng lớp quan lại quý tộc bấy nhiêu. Cũng như thế, những con người đức hạnh, thương dân càng được nể trọng, yêu quý bao nhiêu thì những kẻ tầm phào, dốt nát, sĩ diện lại càng bị ghét bỏ, ruồng rẫy bấy nhiêu. Hai tình cảm yêu - ghét cứ đan cài, nối tiếp nhau hòa cùng nhịp đập với cuộc đời, với nhân dân, bởi "Vì chưng hay ghét cũng là hay thương". Đó chính là đỉnh cao tư tưởng và tình cảm của Nguyễn Đình Chiểu.