Bài soạn lớp 8: Dấu ngoặc đơn và dấu hai chấm

Hướng dẫn soạn bài: Dấu ngoặc đơn và dấu hai chấm - Trang 134 sgk ngữ văn 8 tập 1. Tất cả các câu hỏi trong bài học đều được trả lời rành mạch và dễ hiểu. Với cách soạn sau, các em học sinh sẽ nắm tốt nội dung bài học. Ngoài ra, nếu có câu hỏi nào, các em comment dưới bài học để thầy cô giải đáp.


1. Dấu ngoặc đơn

Đọc những đoạn trích sau và trả lời câu hỏi
a. Đùng một cái, họ (những người bản xứ) được phong cho cái danh hiệu tói cao là “chiến sĩ bảo vệ công lí và tự do”.

(Nguyễn Ái Quốc)

b. Gọi là kênh Ba Khía vì ở đó hai bên bờ tâp trung toàn những con ba khía, chúng bám đặc sệt quanh các gốc cây (ba khía là một loại còng biển lai cua, càng sắc tms đỏ..)

(Theo Đoàn Giỏi, Đất rừng Phương Nam)

c. Lí Bạch (701 – 762) nhà thơ nổi tiếng của Trung Quốc đời Đường, tự Thái Bạch, hiệu Thanh Liên cư sĩ, quê ở Cam Túc; lúc snh thời mới năm tuổi, gia đình về định cư ở làng Thanh Liên, huyện Xương Long, thuộc Miên Châu (Tứ Xuyên).
Câu hỏi :

  • Dấu ngoặc đơn trong những đoạn trích trên dùng để làm gì?
  • Nếu bỏ phần dấu ngoặc đơn thì ý nghĩa cơ bản của những đoạn trích trên có thay đổi không?

Trả lời:
a. Phần giải thích để làm rõ cho từ họ. Phần này giúp người đọc hiểu rõ hơn họ là những người bản xứ.Dấu ngoặc đơn dùng để đánh dấu phần chú thích.
b. Phần thuyết minh về một loài động vật mà tên của nó (ba khía) được dùng đê gọi tên một con kênh. Phần này giúp người đọc hình dung rõ hơn đặc điểm của con kênh này. Dấu ngoặc đơn dùng để đánh dấu phần chú thích, mục đích giải thích.
c. Phần bổ sung thêm thông tin về năm sinh, năm mất của nhà thơ Lí Bạch và phần chú thích thêm về địa danh Miên Châu thuộc tỉnh nào (Tứ Xuyên). Dấu ngoặc đơn dùng để đánh dấu phần chú thích, mục đích bổ sung.
Nếu ta bỏ dấu ngoặc đơn ý nghĩa cơ bản của đoạn văn vẫn không thay đổi. Phần trong ngoặc đơn chỉ giải thích, bổ sung thêm thông tin chứ không thuộc phần nghĩa cơ bản.

2. Dấu hai chấm

Dấu hai chấm trong những đoạn trích sau dùng để làm gì?
a. Rồi Dế Choắt loanh quanh, băn khoăn. Tôi phải bảo:
- Ðược, chú mình cứ nói thẳng thừng ra nàọ 
Rồi Dế Choắt nhìn tôi mà rằng: 
- Anh đã nghĩ thương em như thế thì hay là anh đào giúp em một cái ngách sang bên nhà anh phòng khi tắt lửa tối đèn có đứa nào đến bắt nạt thì em chạy sang..... 
b. Như tre mọc thẳng, con người không chịu khuất
Người xưa có câu: “Trúc dẫu cháy, đốt ngay vẫn thẳng”. Tre là thẳng thắn, bất khuất!
c. Con đường này tôi đã quen đi lại lắm lần, nhưng lần này tự nhiên tôi thấy lạ. Cảnh vật chung quanh tôi đều thay đổi, vì chính lòng tôi đang có sự thay đổi lớn: Hôm nay tôi đi học.

Trả lời:

  • Dấu hai chấm trong đoạn (a) dùng để đánh dấu lời đối thoại của Dế Mèn và Dế Choắt.
  • Dấu hai chấm trong đoạn (b) dùng để đánh dấu lời dẫn trực tiếp.
  • Dấu hai chấm trong đoạn (c) đánh dấu phần giải thích thuyết minh.

Ghi nhớ:

  • Dấu ngoặc đơn dùng để đánh dấu phần chú thích (giải thích, thuyết minh, bổ sung).
  • Dấu hai chấm dùng để:
    • Đánh dấu (báo trước phần giải thích, thuyết minh cho một phần trước đó).
    • Đánh dấu (báo trước lời dẫn trực tiếp dùng với dấu ngoặc kép hay lời đối thoại, dùng với dấu gạch ngang).

Câu 1: Giải thích công dụng của dấu ngoặc đơn trong những đoạn trích

a. Qua các cụm từ “tiệt nhiên” (rõ ràng, dứt khoát như thế, không thể khác), “định phận tại thiên thư” (định phận tại sách trời), “hành khan thủ bại hư” (chắc chắn sẽ nhận lấy thất bại), hãy nhận xét về giọng điệu của bài thơ.
b. Chiều dài của cầu là 2290m (kể cả phần cầu dẫn với chín nhịp dài và mười nhịp ngắn).
c. Để văn bản có tính liên kết, người viết (người nói) phải làm cho nội dung của các câu, các đoạn thống nhất và gắn bó chặt chẽ với nhau, đồng thời phải biết kết nối các câu, các đoạn đó bằng những phương tiện ngôn ngữ (từ, câu...) thích hợp.

Trả lời:

Công dụng của dấu ngoặc đơn trong các đoạn trích trên :
a. Dùng đế đánh dấu phần giải thích ý nghĩa các cụm từ tiếng Hán: tiệt nhiên, định phận tại thiên thư, hành khan thủ bại hư. Dấu ngoặc đơn đánh dấu phần chú thích, có mục đích giải thích.
b. Đánh dấu phần thuyết minh nhằm giúp người đọc hiểu rõ trong 2.290 m chiều dài của cầu có tính cả phần cầu dẫn. Dấu ngoặc đơn đánh dấu phần chú thích, mục đích thuyết minh.
c. Dấu ngoặc đơn trong đoạn văn này được dùng ở hai vị trí. Vị trí thứ nhất, dấu ngoặc đơn đánh dấu phần bổ sung (theo quan hệ lựa chọn). Vị trí thứ hai, dấu ngoặc đơn đánh dấu phần thuyết minh để bổ sung và giải thích, làm rõ những phương tiện ngôn ngữ ở đây là gì.

Câu 2: Giải thích công dụng của dấu hai chấm trong những đoạn trích sau:

a. “Nhưng họ thách nặng quá: nguyên tiền mặt phải một trăm đồng bạc, lại còn cau, còn rượu... cả cưới nữa thì mất đến cứng hai trăm bạc.”

 (Nam Cao, Lão Hạc)

b. “Tôi không ngờ Dế Choắt nói với tôi một câu như thế này:

- Thôi, tôi ốm yếu quá rồi, chết cũng được. Nhưng trước khi nhắm mắt, tôi khuyên anh: ở đời mà có thói hung hăng bậy bạ, có óc mà không biết nghĩ, sớm muộn rồi cũng mang vạ vào mình đấy.”

(Tô Hoài, Dế mèn phiêu lưu kì)

c. “Rồi một ngày mưa rào. Mưa giăng giăng bốn phía. Có quãng nắng xuyên xuống biển, óng ánh đủ màu: xanh lá mạ, tím phớt, hồng, xanh biếc...”

 (Vũ Tú Nam, Biển đẹp)

Trả lời:

a. Dấu hai chấm có công dụng đánh dấu thuyết minh cho một phần trước đoạn (họ thách cưới nặng).
b. Dấu hai chấm dùng đề đánh dấu lời dẫn trực tiếp, và phần thuyết minh nội dung mà Dế Choắt khuyên Dế Mèn.
c. Dấu hai chấm dùng để đánh dấu phần thuyết minh cho phần trước đó. 

Câu 3: Có thể bỏ dấu hai chấm trong đoạn trích sau đây được không?...

Có thể bỏ dấu hai chấm trong đoạn trích sau đây được không? Trong đoạn trích này, tác giả dùng dấu hai chấm nhằm mục đích gì?

“Tiếng Việt có những đặc sắc của một thứ tiếng đẹp, một thứ tiếng hay. Nói thể có nghĩa là nói rằng: tiếng Việt là một thứ tiếng hài hòa về mặt âm hưởng, thanh điệu mà cũng rất tế nhị, uyển chuyển trong cách đặt câu. Nói thế cũng có nghĩa là nói rằng: tiếng Việt có đầy đủ khả năng để diễn đạt tình cảm, tư tưởng của người Việt Nam và để thỏa mãn cho yêu cầu của đời sống văn hóa nước nhà qua các thời kì lịch sử.”

(Đặng Thai Mai; Tiếng Việt, một biểu hiện hùng hồn của sức sống dân tộc)

Trả lời:

  • Có thể bỏ dấu hai chấm nằm ở hai vị trí trong đoạn văn mà ý nghĩa cơ bản của đoạn văn vẫn không thay đổi. Tuy nhiên, thêm dấu hai chấm vào thì nội dung ở phần sau được nhấn mạnh hơn.
  • Dấu hai chấm đánh dấu phần giải thích cho phần trước đó, Tiếng Việt một thứ tiếng đẹp, thứ tiếng hay.

Câu 4: Quan sát câu sau và trả lời câu hỏi. “Phong Nha gồm hai bộ phận:...

Quan sát câu sau và trả lời câu hỏi. “Phong Nha gồm hai bộ phận: Động Khô và Động Nước” (Trần Hoàng, Động Phong Nha)

Trả lời:

  • Có thể thay dấu hai chấm bằng dấu ngoặc đơn được không? Nếu thay thì ý nghĩa của câu có gì thay đổi?
  • Nếu viết lại là Phong Nha gồm : động khô và động nước thì có thể thay dấu hai chấm bằng dấu ngoặc đơn được không? Vì sao?
  • Có thể thay dấu hai chấm bằng dấu ngoặc đơn được. Khi thay như vậy nghĩa của câu cơ bản không thay đổi nhưng nếu người viết đặt trong dấu ngoặc đơn thì phần trong dấu ngoặc đơn chỉ có tác dụng kèm thêm chứ không thuộc phần nghĩa cơ bản của câu như khi phần này đặt sau dấu hai chấm (:).
  • Nếu viết lại là Phong Nha gồm: Động Khô và Động Nước thì không thể thay dấu hai chấm bằng dấu ngoặc đơn, bởi vì vế Động Khô và Động Nước không thuộc phần chú thích. Đồng thời phần nằm ngoài dấu ngoặc đơn không còn là một câu trọn vẹn.

Câu 5: Một học sinh chép lại đoạn văn của Thanh Tịnh như sau:

Sau khi đã đọc xong mười mấy tên đã viết sẵn trên mảnh giấy lớn, ông đốc nhìn chúng tôi nói sẽ:

- Thế là các em được vào lớp năm. Các em phải cố gắng học để thầy mẹ được vui lòng và để thầy dạy các em được sung sướng. Các em đã nghe chưa? (Các em đều nghe nhưng không em nào dám trả lời. Cũng may đã có một tiếng dạ ran của phụ huynh đáp lại.

Câu hỏi:

  • Bạn đó chép lại dấu ngoặc đơn đúng hay sai? Vì sao?
  • Phần được đánh dấu bằng dấu ngoặc đơn có phải là một bộ phận của câu không ?

Trả lời:

  • Bạn đó đã chép lại dấu ngoặc đơn sai. Dấu ngoặc đơn bao giờ cũng được dùng thành cặp. Ở đây, bạn mới dùng phần mở của dấu ngoặc đơn chứ chưa có phần đóng.
  • Phần được đánh dấu bằng dấu ngoặc đơn không phải là một bộ phận của câu, đó là phần chú thích

Câu 6: Dựa vào nội dung đã học ở văn bản Bài toán dân số, hãy viết một đoạn văn...

Dựa vào nội dung đã học ở văn bản Bài toán dân số, hãy viết một đoạn văn ngắn về sự cần thiết phải hạn chế việc gia tăng dân số, trong đoạn văn có dùng dấu ngoặc đơn và dấu hai chấm.

Trả lời:

Bài viết tham khảo

Dân số thế giới phát triển nhanh chóng (đặc biệt gia tăng nhanh ở các quốc gia đag phát triển) đã gây ra nhiều hậu quả mà nhân loại đang phải đối mặt: thiếu lương thực, thiếu việc làm, tỉ lệ nghèo đói tăng cao, bệnh dịch bùng phát… Nếu con người không nhanh chóng kiểm soát tỉ lệ sinh thì chẳng bao lâu nữa (theo tác giả Thái An trong bài Bài toán dân số): "… mỗi con người trên trái đất này chỉ còn diện tích một hạt thóc". Và hạn chế gia tăng dân số là con đường tồn tại của chính loài người.

Xem thêm lời giải Bài soạn văn 8

Soạn bài môn văn lớp 8 dễ hiểu, dễ nắm bắt. Cách trình bày rõ ràng, ngoài tác dụng lưu kiến thức vào vở, học sinh có thể nắm rõ đại ý câu trả lời. Từ đó, các em nhớ lâu hơn, nhớ 1 cách có hệ thống hơn. Dưới đây là phần soạn văn chi tiết cho các bài học trong sgk ngữ văn 8, mời các em học sinh và bạn đọc tham khảo

Lớp 8 | Các môn học Lớp 8 | Giải bài tập, đề kiểm tra, đề thi Lớp 8 chọn lọc

Danh sách các môn học Lớp 8 được biên soạn theo sách giáo khoa mới của bộ giáo dục đào tạo. Kèm theo lời giải sách bài tập, sách giáo khoa, đề kiểm tra 15 phút, 45 phút (1 tiết), đề thi học kì 1 và học kì 2 năm học 2024 ngắn gọn, chi tiết dễ hiểu.