Bài soạn lớp 8: Ôn luyện về dấu câu

1. Tổng kết về dấu câu

Dựa vào các bài đã học về dấu câu ở các lớp 6,7,8, lập bảng tổng kết về dấu câu theo mẫu dưới đây:
1. Dấu chấm

• Công dụng: Thường dùng ở cuối câu trần thuật, báo hiệu hết câu. Khi đọc phải ngắt ở dấu chấm tương đối dài

2. Dấu chấm hỏi:  

• đặt ở cuối câu nghi vấn và thường biểu thị ý nghĩa nghi vấn.
• Đặt ở cuối câu, biểu thị ý nghi vấn (có lúc đặt ở câu cầu khiến để biểu thị thái độ châm biếm).

Ví dụ:

• Con đã học bài xong chưa?
• Mày có làm không thì bảo?

3. Dấu chấm than: đặt ở cuối câu cầu khiến hoặc ở cuối câu nhằm biểu thị cảm xúc, yêu cầu hay mệnh lệnh.
Ví dụ:

• Chao ôi! Thu đã đến rồi sao?
• Hãy đứng dậy ngay!
• Lão Hạc ơi! Lão hãy yên lòng mà nhắm mắt.

4. Dấu phẩy được dùng trong câu nhằm đánh dấu ranh giới một số bộ phận câu để diễn đạt đúng nội dung, mục đích của người nói. Cụ thể:

• Giữa các thành phần phụ của câu với chủ ngữ và vị ngữ.
• Giữa các từ ngữ có cùng chức vụ ngữ pháp.
• Giữa một từ ngữ với bộ phận chú thích của nó
• Giữa các vế của một câu ghép.

5. Dấu chấm phẩy

• Đánh dấu các bộ phận khác nhau trong một phép liệt kê phức tạp
• Đánh dấu ranh giới giữa các vế của một câu ghép có cấu tạo phức tạp.

Ví dụ: Văn học dân gian thể hiện tâm lý gắn bó sâu nặng với nơi chôn rau cắt rốn; tâm lý hướng về cội nguồn dân tộc; đề cao lối sống trách nhiệm với cộng đồng; đề cao lối sống trọng nghĩa, quý tài; tự hào về quê hương bản quán.
6. Dấu chấm lửng được dùng ở giữa câu, cuối câu hay đầu câu để biểu thị mục đích của người viết như:

• Tỏ ý chưa liệt kê hết
• Thể hiện lời nói ngập ngừng hay ngắt quãng,
• Biểu thị chỗ ngắt dài giọng, ghi lại chỗ kéo dài của âm thanh hay sự chờ đợi, chỉ ý lược bớt…
• Ví dụ:      

Tre xanh,
Xanh tự bao giờ?
Chuyện ngày xưa… đã có bờ tre xanh

7.  Dấu gạch ngang

• Đánh dấu bộ phận chú thích hay giải thích trong câu
• Đặt trước những lời đối thoại
• Đặt trước bộ phận liệt kê, đặt giữa các liên số…

8. Dấu ngoặc đơn dùng để đánh dấu phần có chức năng:

• Giải thích
• Bổ sung
• Thuyết minh thêm

9. Dấu hai chấm

• Đánh dấu phần giải thích, thuyết minh cho phần trước đó
• Báo trước lời dẫn trực tiếp (dùng với dấu ngoặc kép) hay lời đối thoại (dùng với dấu gạch ngang).

10. Dấu ngoặc kép

• Đánh dấu từ, ngữ, câu, đoạn dẫn trực tiếp.
• Đánh dấu từ ngữ được hiểu theo nghĩa đặc biệt hay có hàm ý mỉa mai.
• Đánh dấu tên tác phẩm, tờ báo, tập san… được dẫn.

II. Các lỗi thường gặp về dấu câu

1. Thiếu dấu ngắt câu khi câu đã kết thúc

Xét ví dụ sau và trả lời câu hỏi.
Tác phẩm “Lão Hạc” làm em vô cùng xúc động trong xã hội cũ, biết bao nhiêu người nông dân đã sống nghèo khổ cơ cực như lão Hạc.
Ví dụ trên thiếu dấu ngắt câu ở chỗ nào? Nên dùng dấu gì để kết thúc câu ở chỗ đó?
Trả lời:

Câu trên đã thiếu dấu chấm câu khi câu kết thúc. Có thể sửa lại như sau:
Tác phẩm “Lão Hạc” làm em vô cùng xúc động. Trong xã hội cũ, biết bao nhiêu người nông dân đã sống nghèo khổ cơ cực như lão Hạc.

2. Dùng dấu ngắt câu khi câu chưa kết thúc

Xét ví dụ sau và trả lời câu hỏi.
Thời còn trẻ, học ở trường này. Ông là học sinh xuất sắc nhất.
Dấu chấm sau từ này đúng hay sai? Vì sao? Ở chỗ này nên dùng dấu gì?

Trả lời: 

Dùng sau dấu ngắt câu.. Có thể sửa lại như sau:

Thời còn trẻ, học ở trường này, ông là học sinh xuất sắc nhất.

3. Thiếu dấu thích hợp để tách các bộ phận của câu khi cần thiết

Xét ví dụ sau và trả lời câu hỏi.
Cam quýt bưởi xoài là đặc sản của vùng này.

Trả lời: 

Câu trên thiếu dấu phẩy để tách các bộ phận. Có thể sửa lại như sau:
Cam, quýt, bưởi, xoài là đặc sản của vùng này.

4. Lẫn lộn công dụng của các dấu câu

Xét ví dụ sau và trả lời câu hỏi.
Quả thật, tôi không biết nên giải quyết vần đề này như thế nào và bắt đầu từ đâu? Anh có thể cho tôi một lời khuyên không? Đừng bỏ mặc tôi lúc này.
Đặt dấu chấm hỏi cuối câu thứ nhất đã đúng chưa? Vì sao? Ở các vị trí đó nên dùng dấu gì?

Trả lời: 

Dấu chấm hỏi ở cuối câu 1 dùng sai vì đây không phải là câu hỏi. Đó là câu trần thuật, phải dùng dấu chấm. Dấu câu ở cuối thứ hai là sai, vì đây là câu hỏi, phải dùng dấu chấm hỏi.
Quả thật, tôi không biết nên giải quyết vần đề này như thế nào và bắt đầu từ đâu? Anh có thể cho tôi một lời khuyên không? Đừng bỏ mặc tôi lúc này!

Ghi nhớ:

• Khi viết, cần tránh các lỗi sau đây về dấu câu:
• Thiếu dấu ngắt câu khi câu đã kết thúc.
• Dùng dấu ngắt câu khi câu chưa kết thúc.
• Thiếu dấu thích hợp để tách các bộ phận của câu khi cần thiết.
• Lẫn lộn công dụng của các dấu câu.