Bài soạn lớp 6: Ngôi kể trong văn tự sự

I. Ngôi kể và vai trò của ngôi kể trong văn tự sự

1. Ngôi kể

Ngôi kể là vị trí giao tiếp mà người kể sử dụng để kể chuyện.

2. Các ngôi kể thường gặp trong tác phẩm tự sự

a. Ngôi kể thứ nhất: Người kể xưng tôi

b. Ngôi kể thứ ba: Người kể giấu mình, gọi sự vật bằng tên gọi của chúng – kể như người ta kể.

Ví dụ:

Đoạn a:  Vua và đình thần chịu thằng bé là thông minh lỗi lạc. Nhưng vua vẫn còn muốn thử một lần nữa. Qua hôm sau, khi hai cha con đang ăn cơm ở công quán, bỗng có sứ nhà vua mang tới một con chim sẻ, với lệnh bắt họ phải dọn thành ba cỗ thức ăn. Em bé nhờ cha lấy cho mình một cái kim may rồi đưa cho sứ giả.

(Trích Em bé thông minh)

Đoạn b: Bởi tôi ăn uống điều độ và làm việc có chừng mực nên tôi chóng lớn lắm. Chẳng bao lâu, tôi đã trở thành một chàng dế thanh niên cường tráng. Đôi càng tôi mẫm bóng. Những cái vuốt ở chân, ở khoeo cứ cứng dần và nhọn hoắt. 

(Tô Hoài - Dế Mèn phiêu lưu ký)

Câu hỏi:

a. Đoạn a được kể theo ngôi nào? Dựa vào dấu hiệu nào để nhận ra điều đó?

b. Đoạn b được kể theo ngôi nào? Làm sao nhận ra điều đó?

c. Người xưng tôi trong đoạn 2 là nhân vật (Dế Mèn) hay là tác giả (Tô Hoài)?

d. Trong hai ngôi kể trên, ngôi kể nào có thể kể tự do, không bị hạn chế, còn ngôi kể nào chỉ được kể những gì mình biết và trải qua?

Trả lời:

a. Đoạn a được  kể theo ngôi thứ ba vì người kể giấu mình đi và gọi nhân vật bằng tên của chúng

b. Đoạn b được kể theo ngôi thứ nhất vì người kể xưng “tôi”.

c. Người xưng tôi trong đoạn 2 là tác giả (Tô Hoài)

d. Trong hai ngôi kể trên, ngôi kể thứ ba có thể kể tự do, không bị hạn chế, còn ngôi kể thứ nhất chỉ được kể lại những gì mình biết và trải qua.

Ghi nhớ:

Ngôi kể là vị trí giao tiếp mà người kể sử dụng để kể chuyện.

• Khi gọi các nhân vật bằng tên gọi của chúng, người kể ự giấu mình đi, tức là kể theo ngôi thứ ba, người kể có thể linh hoạt, tự do những gì diễn ra với nhân vật.
• Khi tự xưng là “tôi” kể theo ngôi thứ nhất, người ể có thể trực tiếp kể ra những gì mình nghe, mình thấy, mình trải qua, có thể trực tiếp nói ra cảm tưởng, ý nghĩ của mình.
• Để kể chuyện cho linh hoạt, thú vị, người kể có thể lựa chọn ngôi kể thích hợp.
• Người kể xưng tôi trong tác phẩm không nhất thiết là chính tác giả.

[Luyện tập] Câu 1: Thay đổi ngôi kể trong đoạn văn sau thành ngôi thứ ba ...

Thay đổi ngôi kể trong đoạn văn sau thành ngôi thứ ba và nhận xét ngôi kể đem lại điều gì mới cho đoạn văn:

 Ngày nào cũng vậy, suốt buổi tôi chui vào trong hang, hì hục đào đất để khoét một cái ổ lớn làm thành một cái giường ngủ sang trọng. Rồi cũng lo xa như các cụ già trong họ hàng dế, tôi đào hang sâu sang hai ngả làm những con dường tắt, những cửa sau, những ngách thượng, phòng khi gặp nguy hiểm, có thể thoát thân ra lối khác được.

 (Tô Hoài, Dế Mèn phiêu lưu kí)

Trả lời:

• Thay đổi ngôi thứ nhất thành ngôi thứ ba:

Ngày nào cũng vậy, suốt buổi Dế Mèn chui vào trong hang, hì hục đào đất để khoét một cái ổ lớn làm thành một cái giường ngủ sang trọng. Rồi cũng lo xa như các cụ già trong họ hàng dế, Dế Mèn đào hang sâu sang hai ngả làm những con đường tắt, những cửa sau, những ngách thượng, phòng khi gặp nguy hiểm, có thể thoát thân ra lối khác được.

• Nhận xét: Khi chuyện được thay ngôi kể từ ngôi thứ nhất thành ngôi thứ ba “tôi” -> “Dế Mèn” làm cho câu chuyện có sắc thái khách quan, như là đã xảy ra.

[Luyện tập] Câu 2: Thay đổi ngôi kể trong đoạn văn sau thành ngôi thứ nhất ...

Thay đổi ngôi kể trong đoạn văn sau thành ngôi thứ nhất và nhận xét ngôi kể đem lại điều gì khác cho đoạn văn:

Một cái bóng lẹ làng từ trong vụt ra, rơi xuống mặt bàn. Thanh định thần nhìn rõ: con mèo già cua bà chàng, con meo già vẫn chơi đùa với chàng ngày trước. Con vật nép chân vào mình khẽ phe phẩy cái đuôi, rồi hai mắt ngọc thạch xanh giương lên nhìn người. Thanh mún cười lại gần vuốt ve con mèo.

 (Thạch Lam, Dưới bóng hoàng lan)

Trả lời:

• Thay đổi ngôi kể từ ngôi thứ ba sang ngôi thứ nhất, ta được:

Một cái bóng lẹ làng từ trong vụt ra, rơi xuống mặt bàn. Tôi định thần nhìn rõ: con mèo già cua bà chàng, con meo già vẫn chơi đùa với chàng ngày trước. Con vật nép chân vào mình khẽ phe phẩy cái đuôi, rồi hai mắt ngọc thạch xanh giương lên nhìn người. Tôi mún cười lại gần vuốt ve con mèo.

• Nhận xét: Khi đoạn văn được thay ngôi kể từ ngôi thứ ba thành ngôi thứ nhất “Thanh” ->”Tôi” làm cho đoạn văn có tính chủ quan, sự việc như đang xảy ra trước mắt người đọc.

[Luyện tập] Câu 3: Truyện Cây Bút Thần được kể theo ngôi nào? Vì sao như vậy?

Trả lời:

Truyện “Cây bút thần” kể theo ngôi thứ ba, gọi tên sự vật cần kể. Mặc dù trong truyện có dùng từ em nhưng em ở đây không phải chỉ ngôi thứ nhất mà chỉ ngôi thứ ba – nhân vật Mã Lương.

[Luyện tập] Câu 4: Vì sao trong các truyện cổ tích, truyền thuyết người ta ...

Vì sao trong các truyện cổ tích, truyền thuyết người ta hay kế chuyện theo ngôi thứ ba mà không kể theo ngôi thứ nhất?

Trả lời:

Trong các truyên cổ tích, truyền thuyết, người ta hay kể chuyện theo ngôi thứ ba mà không kể theo ngôi thứ nhất vì: 

• Truyện đề cập tới nhiều nhân vật khác nhau, mỗi nhân vật tham gia vào một sự kiện nên không thể lúc nào người kể cũng hoá thân vào ngôi thứ nhất một cách dễ dàng được.
• Truyện đề câp tới nhiều khoảng không gian khác nhau nên nếu kể theo ngôi thứ nhất, người kể phải có mặt tại tất cả các khoảng không gian đó mới có đủ tư cách để kể. Đây là điều không thể có trong thực tế đời sống.

[Luyện tập] Câu 5: Khi viết thư, em sử dụng ngôi kể nào?

Trả lời:

Khi viết thư, bao giờ cũng sử dụng ngôi kể thứ nhất dù có lúc người viết xưng tôi, em, tớ lại có lúc xưng con, cháu, …. Xưng hô thế nào là tuỳ thuộc vào mối quan hệ giữa người nhận thư với người viết.

[Luyện tập] Câu 6: Dùng ngôi kể thứ nhất kể miệng về cảm xúc của em ...

Dùng ngôi kể thứ nhất kể miệng về cảm xúc của em khi nhận được quà tặng của người thân.

Trả lời:

Hôm qua, khi chú bưu tá đến nhà và giao cho em một hộp quà. Em đã rất ngạc nhiên khi biết đó là món quà của bố gửi về cho em. Bố đi công tác đã lâu, em và mẹ nhớ bố rất nhiều. Hộp quà được thắt chiếc nơ màu xanh là màu em yêu thích. Bố gửi về cho một bộ xếp hình và một con búp bê bằng gỗ bạch dương của nước Nga. Em tự hứa sẽ cố gắng học tập để đạt kết quả cao hơn nữa, để xứng đáng với niềm tin và tình yêu thương bố đã dành cho em.